Odnosząc się do zagadnienia amortyzacji części w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w sposób przystępny wyjaśnić przedmiotową problematykę.

W toku likwidacji szkód w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych można spotkać się niemal z powszechną praktyką polegającą na stosowaniu przez zakłady ubezpieczeń potrąceń amortyzacyjnych (zwanych również urealnieniem wartości części bądź merkantylnym ubytkiem ich wartości) przy ustalaniu wysokości odszkodowania.

W ocenie zakładów ubezpieczeń, ze względu na okres eksploatacji pojazdu, jego wiek, rodzaj markę pojawia się konieczność urealnienia cen części zamiennych o procentowy współczynnik amortyzacji. Argumentując tego rodzaju praktykę, zakłady wskazują, iż zastosowanie nowych części do naprawy pojazdu w sytuacji, kiedy pojazd nie jest pojazdem dopiero co zakupionym spowodowałoby bezpodstawne wzbogacenie się poszkodowanego. 

Ubezpieczyciele dokonują swoistej interpretacji pojęcia kosztów celowych i ekonomicznych pozwalających na przywrócenie do stanu poprzedniego, o którym mowa w art. 363 § 1 kodeksu cywilnego. Skutkiem przyjęcia tego typu interpretacji jest pomniejszenie świadczenia odszkodowawczego o określony procent ubytku wartości części, który to wyliczony jest przez zakład ubezpieczeń według bliżej nieokreślonych i tylko sobie znanych współczynników.

W ocenie Rzecznika Ubezpieczonych działania zakładów ubezpieczeń polegające a priori na przyjęciu założenia o konieczności dokonywania pomniejszenia kwoty odszkodowania o współczynnik amortyzacji z tej przyczyny, iż uszkodzony w wyniku zdarzenia drogowego pojazd poszkodowanego był pojazdem użytkowanym przez pewien określony czas są praktyką nieuprawnioną i nie znajduje oparcia w obowiązujących normach prawnych oraz orzecznictwie.

 Zgodnie z treścią art. 34 ust. 1 i art. 36 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, jeżeli są oni zobowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę. Wysokość odszkodowania ubezpieczeniowego świadczonego z tytułu ubezpieczenia OC zakreślona jest więc granicami odpowiedzialności cywilnej posiadacza ( kierującego pojazdem ). Do rozstrzygnięcia o odszkodowaniu ubezpieczeniowym przy ubezpieczaniu OC koniecznym jest sięgnięcie do ogólnych reguł kodeksu cywilnego odnoszących się do zakresu odszkodowania oraz wyboru przez poszkodowanego sposobu naprawienia szkody. Stosownie do treści z art. 361 § 1 k.c., obowiązek naprawienia szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby szkody mu nie wyrządzono. Zasadą jest, że naprawienie szkody polega na przywróceniu stanu poprzedniego, chyba że poszkodowany wybrał świadczenie polegające na zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej albo za świadczeniem w pieniądzu przemawiają szczególne okoliczności. Analiza treści art. 361 k.c. umożliwia stwierdzenie, iż świadczenie odszkodowawcze powinno uwzględniać, w przypadku uszkodzenia rzeczy, wszelkie celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione w celu przywrócenia stanu poprzedniego rzeczy. Nie ulega zatem wątpliwości, że w przypadku zaistnienia zdarzenia powodującego powstanie szkody, poszkodowani powinni otrzymać jej pełną kompensatę. Przywrócenie uszkodzonej rzeczy do stanu poprzedniego powinno obejmować doprowadzenie jej do stanu używalności i jakości w zakresie istniejącym przed wypadkiem. Z zasady wyrażonej w art. 363 §1 k.c., a ponadto z podstawowej normy art. 361 §2 k.c. w ocenie Rzecznika Ubezpieczonych wynika, że w sytuacji kiedy do osiągnięcia celu jakim jest przywrócenie uszkodzonego pojazdu do stanu sprzed szkody konieczne jest użycie nowych części i innych materiałów, to poniesione na nie wydatki wchodzą w skład kosztów naprawienia szkody, które osoba zobowiązana do naprawienia szkody bądź też zakład ubezpieczeń świadczący ochronę gwarancyjną obowiązany jest zwrócić poszkodowanemu, oczywiście z zastrzeżeniem, iż koszty naprawy nie przekraczają wartości pojazdu sprzed szkody, co uzasadniałoby rozliczenie szkody jako tzw. szkody całkowitej ( art. 363 § 1 zd. drugie k.c. ).

Analiza orzecznictwa oraz tez zawartych w doktrynie prawa cywilnego uzasadnia konkluzję, iż upowszechnione jest stanowisko wskazujące, że jeżeli dla osiągnięcia celu naprawienia szkody, którym jest przywrócenie uszkodzonego pojazdu do takiego stanu używalności jaki istniał przed wyrządzeniem szkody, konieczne jest użycie nowych części ( brak jest możliwości dokonania lakierowania, prostowania, wyklepania, naprawiania uszkodzonych części pojazdu ), to poniesione na nie wydatki wchodzą w skład niezbędnych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów naprawy pojazdu. Egzemplifikację powyższego stanowiska, potwierdzającego jednocześnie bezzasadność stosowania a priori w każdej sytuacji kiedy pojazd poszkodowanego nie był pojazdem nowym, potrąceń amortyzacyjnych, stanowią wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1972 r., sygn. akt II CR 425/72, OSNC 1973 nr 6 poz. 111; z dnia 5 listopada 1980 r., sygn. akt III CRN 223/80, OSNC 1981, nr 10, poz. 186; z dnia 25 kwietnia 2002 roku, sygn. akt I CKN 1466/99, OSNC 2003, nr 5 poz. 64, z dnia 11 czerwca 2003 roku, sygn. akt V CKN 308/01, niepublikowany oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2006 roku, sygn. akt III CZP 91/05, LEX nr 180669. W szczególności SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 października 1972 roku wskazał, iż: ,, Z zasady, wyrażonej w art. 363 § 1 k.c., a ponadto z podstawowej normy art. 361 § 2 k.c. wynika również, że w wypadku uszkodzenia rzeczy w stopniu umożliwiającym przywrócenie jej do stanu poprzedniego osoba odpowiedzialna za szkodę obowiązana jest zwrócić poszkodowanemu wszelkie celowe, ekonomicznie uzasadnione wydatki, poniesione w celu przywrócenia stanu poprzedniego rzeczy uszkodzonej. Do wydatków tych należy zaliczyć w zasadzie także koszt nowych części i innych materiałów, których użycie było niezbędne do naprawienia uszkodzonej rzeczy.

Powyższe konkluzje potwierdza stanowisko doktryny prawniczej. Jak wskazywał prof. dr hab. Andrzej Wąsiewicz[1] - w sytuacji uszkodzenia części pojazdu, powinny być one zastąpione nowymi, jeżeli wskutek uszkodzenia nastąpiło obniżenie ich wartości użytkowej, a ewentualna naprawa nie przywróci im w pełni tej wartości, zaś zasada zastąpienia części zniszczonych lub uszkodzonych częściami nowymi dotyczy również przypadku użycia do naprawy pojazdu ulepszonych i zmodernizowanych części lub zespołów, których przed wypadkiem nie miał, jeżeli naprawienie pojazdu bez tych części jest niemożliwe. Podobnie wskazywał inny wybitny cywilista prof. dr hab. A. Szpunar. W jego ocenie, zgodnie z przyjętą teorią różnicy należy uwzględniać zmiany w wartości całego majątku, zatem w razie utraty własności poszkodowany może domagać się sumy pieniężnej potrzebnej do nabycia nowej rzeczy całości[2]. 

Z praktyki działań zakładów ubezpieczeń zaobserwowanej przez Rzecznika Ubezpieczonych w trakcie prowadzonych postępowań skargowych można wskazać, iż w zależności od okoliczności sprawy stopień amortyzacji określany jest na poziomie od 30 % do nawet 80%. W odniesieniu do wieku pojazdu poszkodowanego można zaobserwować różnorodne praktyki, tzn. amortyzacja dokonywana jest w pojazdach kilkuletnich, kilkunastoletnich, jak również występują sytuacje dokonywania potrąceń odszkodowania w pojazdach rocznych czy też dwuletnich. Obserwacja rynku wskazuje, iż zakłady ubezpieczeń dokonują potrąceń zarówno wtedy kiedy szkoda rozliczana jest w formie kosztorysu, czyli w sytuacji w której, właściciel uszkodzonego pojazdu otrzymuje od zakładu ubezpieczeń świadczenie pieniężne na podstawie dokumentu finansowego wyliczającego przewidywane koszty związane z wykonaniem naprawy uszkodzonego pojazdu, jak również wówczas kiedy poszkodowany lub upoważniony zakład naprawczy przedstawi fakturę za naprawę pojazdu. W tym pierwszym przypadku dokonywane przez zakłady ubezpieczeń pomniejszenia z tytułu amortyzacji uzewnętrznione są informacją na kosztorysie wyliczającym przewidywane koszty naprawy, iż ceny części które mają zostać użyte do naprawy zostały pomniejszone o procent potrącenia amortyzacyjnego. W drugiej sytuacji o fakcie, iż zakład ubezpieczeń dokonał potrącenia kwoty odszkodowania o wysokość amortyzacji  świadczą odręcznie naniesione poprawki na kopii faktury dokumentującej wykonaną naprawę pojazdu oraz informacje uzyskane w zakładzie ubezpieczeń o dokonanej weryfikacji rachunków za naprawę pojazdu o współczynnik amortyzacji.

Dokonywane przez zakłady ubezpieczeń pomniejszenia kwoty odszkodowania z tytułu tzw. amortyzacji, uzewnętrznione są informacją znajdującą się na kalkulacji naprawy w postaci wydruku z systemu Eurotax, Audatex ( bądź innych specjalistycznych programów ) dokonanego przez likwidatora dokonującego czynności związanych z likwidacją szkody. Powyższe działania polegają na zamieszczaniu w kosztorysie sporządzonym w programie Eurotax następującej adnotacji :  ,,w kosztorysie zastosowano urealnienie na części zamienne marki (np. Audi) w wysokości 50 %" bądź też poprzez wskazanie w dole kosztorysu ( w sytuacji gdy sporządzany jest on w programie Audatex ) następującej adnotacji: ,,cena - 50 % (części zamienne)".

Pragniemy poinformować, iż w związku z istotnym wymiarem problemu stosowania przez zakłady ubezpieczeń potrąceń amortyzacyjnych oraz pojawiającymi się w orzecznictwie sądowym rozbieżnościami, Rzecznik Ubezpieczonych złożył w dniu 19 października 2011 r. wniosek do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności w przedmiocie wykładni przepisów art. 361 w zw. z 363 kodeksu cywilnego. Pełna treść wniosku

            Na skutek wniesienia powyższego wniosku, Sąd Najwyższy wydał w dniu 12 kwietnia 2012 r. uchwałę w sprawie o sygn. akt III CZP 80/11, o następującej treści: ,,zakład ubezpieczeń zobowiązany jest na żądanie poszkodowanego do wypłaty, w ramach odpowiedzialności z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, odszkodowania obejmującego celowe i ekonomicznie uzasadnione koszty nowych części i materiałów służących do naprawy uszkodzonego pojazdu. Jeżeli ubezpieczyciel wykaże, że prowadzi to do wzrostu wartości pojazdu, odszkodowanie może ulec obniżeniu o kwotę odpowiadającą temu wzrostowi."

Powyższa uchwała potwierdziła w całości prezentowane przez Rzecznika Ubezpieczonych stanowisko, iż poszkodowany dochodzący roszczenia w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych może żądać w przypadku uszkodzenia pojazdu mechanicznego, aby należne odszkodowanie zostało ustalone w oparciu o ceny nowych części bez potrąceń amortyzacyjnych. Zgodnie z wyżej zaprezentowaną tezą, stosowanie potrąceń amortyzacyjnych dopuszczalne jest tylko w wyjątkowych sytuacjach, tzn. tylko wówczas kiedy zastosowanie nowych części prowadziłoby do wzrostu wartości całego naprawionego pojazdu. W takiej sytuacji odszkodowanie może ulec pomniejszeniu wyłącznie o kwotę wzrostu wartości pojazdu w stosunku do stanu sprzed szkody. Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, iż ciężar dowodu wykazania wzrostu wartości pojazdu w porównaniu do stanu sprzed szkody spoczywa wyłącznie na zakładzie ubezpieczeń. Tym samym jednoznacznie podkreślono, iż stosowanie potrąceń amortyzacyjnych w każdej sytuacji, kiedy uszkodzony pojazd był pojazdem używanym przez pewien czas - jest nieuprawnione i nie znajduje potwierdzenia w obowiązujących normach prawnych.

Pełna treść uzasadnienia przedmiotowej uchwały: uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego w sprawie wysokości kwoty odszkodowania za uszkodzony pojazd w oparciu o ceny nowych części bez potrąceń amortyzacyjnych.

W praktyce, jeżeli w trakcie likwidacji szkody z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zakład ubezpieczeń zastosuje nieuzasadnione potrącenia amortyzacyjne, poszkodowany powinien w celu dochodzenia roszczeń złożyć odwołanie od stanowiska ubezpieczyciela. W celu ułatwienia poszkodowanym dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, Rzecznik Ubezpieczonych dysponuje bazą wzorów pism. W przedmiotowej bazie znajdziecie Państwo wzór pisma pt. odwołanie od stanowiska  zakładu ubezpieczeń - pomniejszenie wartości części koniecznych do naprawy (tzw. potrącenie amortyzacyjne lub merkantylny ubytek wartości). Wzór pisma

Dodatkowo, jeżeli chcecie Państwo rozszerzyć swoją wiedzę i uzyskać szerszy zakres informacji na omawiany wyżej temat zapraszamy do zapoznania się z opracowania i treściami dostępnymi w linkach:

- Bartłomiej Chmielowiec - Pomniejszenie wartości części koniecznych do naprawy pojazdu tzw. potrącenie amortyzacyjne

- Potrącenia amortyzacyjne wartości części zamiennych w ocenie Rzecznika Ubezpieczonych

- Orzecznictwo sądów powszechnych

- Często zadawane pytania- czy zakład ubezpieczeń ma prawo obniżyć odszkodowanie o merkantylny ubytek wartości części zamiennych wymienionych na nowe (tzw. amortyzacja)?

W razie ewentualnych problemów pojawiających się w toku likwidacji szkody zapraszamy również do skorzystania z porad ekspertów udzielanych podczas dyżurów telefonicznych. Dyżury te odbywają się od poniedziałku do piątku pod numerem telefonu: 022 33-73-328 w godzinach od 8.00 do 16.00 oraz od 17.00 do 19.00.

Odpowiedź przygotował Mateusz Kościelniak, specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych

[1] A. Wąsiewicz, ,, Ubezpieczenia Komunikacyjne ", Wydawnictwo Branta, Bydgoszcz 1996, str. 87-89.  Por. też T. Wiśniewski w Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, pod red. G. Bieńka, Warszawa 2007, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis s. 82. 

[2] A. Szpunar, ,, Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i na osobie ", Wydawnictwo

Branta, Bydgoszcz 1999.