Odnosząc się do zagadnienia odpowiedzialności z tytułu szkód spowodowanych silnym wiatrem przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w sposób przystępny wyjaśnić przedmiotową problematykę, a także odpowiedzieć na ważne pytanie: w jaki sposób zabezpieczyć siebie i swój majątek przed działaniem silnego wiatru (huraganu)?

W rozmowach telefonicznych podczas dyżurów ekspertów, które odbywają się w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych, jak również w zapytaniach kierowanych do nas drogą mailową, pojawiają się coraz częściej problemy związane ze szkodami spowodowanymi dzianiem bardzo silnego wiatru, zwanego huraganem.

Wiatr jest to poziomy ruch powietrza względem powierzchni ziemi, który zazwyczaj jest wywołany różnicą ciśnienia atmosferycznego. Z reguły wieje on z obszarów wyższego ciśnienia do niższego, lecz w obszarach średnich szerokości geograficznych (do których należy Polska) wiatr wieje zazwyczaj równolegle do linii takiego samego ciśnienia (ze względu na siłę Coriolisa). Wiatr jako jeden ze składowych pogody jest opisywany poprzez siłę wiatru (podawaną w metrach na sekundę -  m/s lub kilometrach na godzinę - km/h) i jego kierunek. Wartości te są istotne dla kwestii ubezpieczeniowych wskazanych w dalszej części opracowania. O tym jak silny jest wiatr i z jakiego kierunku wieje decyduje również ukształtowanie terenu. Niestety, coraz częściej to sam człowiek wywiera na to niekorzystny wpływ, poprzez swoją ingerencję w naturę. Intensywna wycinka lasów, wysoka i ciasna zabudowa miast, są czynnikami, które na pewno neutralnie nie wpływają na siłę i kierunki wiatru.

Warto jest więc zabezpieczyć swój majątek przed działaniem silnego wiatru (huraganu) ubezpieczając się. Decyzję o wyborze umowy ubezpieczenia powinna poprzedzić analiza naszych potrzeb i oczekiwań związanych z ochroną ubezpieczeniową. Dokonując wyboru należy kierować się zasadą realności ochrony ubezpieczeniowej. Oznacza to poszukiwanie takiej umowy ubezpieczenia, która gwarantuje nam jak najszerszy zakres ochrony ubezpieczeniowej z możliwie jak najmniejszą liczbą wyłączeń odpowiedzialności ubezpieczyciela. Należy bowiem pamiętać, że każdy zakład ubezpieczeń oferuje inny produkt ubezpieczeniowy (tj. inne ubezpieczenie), dlatego też tak ważne jest zapoznanie się i porównanie ogólnych warunków ubezpieczenia (o.w.u.) w różnych firmach ubezpieczeniowych.

Drugą ważną zasadą jest również to, że przy wyborze ubezpieczenia nie należy kierować się wyłącznie jego ceną, gdyż niższa składka ubezpieczeniowa może wynikać właśnie np. z ograniczonego zakresu ochrony czy też wysokiego udziału własnego, którego stosowanie w umowach ubezpieczenia jest bardzo częste. Udział własny jest bowiem instytucją umowną, która przewiduje pomniejszenie wypłaconego w ramach odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń odszkodowania o wartość określoną kwotowo lub procentowo. W praktyce udział własny występuje pod nazwą franszyzy redukcyjnej. Historycznie są to dwa różne pojęcia jednakże obecnie różnica pomiędzy udziałem własnym a franszyzą redukcyjną uległa zatarciu i oba pojęcia stosowane są zamiennie. W obu więc przypadkach odszkodowanie wypłacone zostaje przez ubezpieczyciela w wysokości pomniejszonej o wartość franszyzy lub udziału własnego.

Obowiązek ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych mają wyłącznie rolnicy - zgodnie z przepisami art. 59 i 60 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. nr 124, poz. 1152 z późn. zm.). Według ww. ustawy, budynkiem wchodzącym w skład gospodarstwa rolnego jest obiekt budowlany o powierzchni powyżej 20 m² określony w art. 3 pkt 2 ustawy - Prawo budowlane, czyli trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiadający fundamenty i dach. To obowiązkowe ubezpieczenie chroni rolnika, a przede wszystkim jego mienie przez skutkami zdarzeń losowych takich jak ogień, powódź, podtopienie, deszcz nawalny, grad, opady śniegu, uderzenia pioruna, eksplozja, obsunięcia się ziemi, tąpnięcia, lawiny, upadek statku powietrznego oraz właśnie huragan, który to został określony jako działanie wiatru o prędkości nie mniejszej niż 24 m/s (86,4 km/h), którego działanie wyrządza masowe szkody. Ponadto, w świetle przepisów pojedyncze szkody uważa się za wyrządzone przez huragan jeżeli w najbliższym sąsiedztwie stwierdzono działanie huraganu. Informację na temat siły wiatru wiejącego w naszym rejonie musimy zdobyć z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, a jeśli jest to niemożliwe przyjmuje się stan faktyczny i rozmiar szkód świadczący o działaniu huraganu.

W zupełnie innej sytuacji niż rolnicy są osoby, które nie są zobowiązane żadnymi przepisami prawa do zawarcia obowiązującej umowy ubezpieczenia budynków. W ich sytuacji możliwością zabezpieczenia swojego mienia przed działaniem silnego wiatru jest zawarcie dobrowolnego ubezpieczenia, obejmującego ryzyko silnego wiatru (huraganu), z siłą wiatru określoną w o.w.u., które są integralną częścią umowy ubezpieczenia. W przypadku wystąpienia szkody dopiero przekroczenie określonego w o.w.u. poziomu siły wiatru będzie skutkowało tym, iż zakład ubezpieczeń będzie zobowiązany wypłacić odszkodowanie. Na rynku możemy spotkać produkty, w których odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń występuje już przy szkodach spowodowanych wiatrem o sile nie mniejszej niż 17,5 m/s (63 km/h), ale również występują produkty, gdzie siła wiatru powodująca odpowiedzialność ubezpieczyciela została określona na poziomie nie mniejszym niż 24,5 m/s (88,2 km/h).

Z tych względów przy wyborze produktu ubezpieczeniowego dostosowanego do naszych indywidualnych potrzeb musimy przede wszystkim kierować się analizą warunków atmosferycznych panujących w naszym terenie, ze szczególnym uwzględnieniem siły wiatru. Dane takie możemy zdobyć w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej. W sytuacji kiedy dochodzi już do szkody spowodowanej działaniem silnego wiatru, a następnie do procesu jej likwidacji, powinno się to odbywać według określonych procedur.

W ubezpieczeniach obowiązkowych czyli ubezpieczeniu OC rolników oraz ubezpieczeniu budynków rolniczych, ustawodawca określił na jakich zasadach przebiega proces likwidacji szkody. Zastosowanie mają tu przepisy ogólne ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK, tzn. regulacje zawarte w art. 13 do art. 22.

Ponadto, patrząc przez pryzmat naszej odpowiedzialności ubezpieczeniem, które z kolei może zapewnić nam komfort bezpieczeństwa finansowego w sytuacji, kiedy to z naszej winy lub naszego zaniedbania, w wyniku działania silnego wiatru, zostanie komuś wyrządzona szkoda, jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym. I tu także, jako że jest to ubezpieczenie dobrowolne, mamy możliwość wyboru dostosowanego do naszych potrzeb produktu ubezpieczeniowego. Różnice w tego typu ubezpieczeniach najczęściej dotyczą zakresu terytorialnego ochrony ubezpieczeniowej, np. opisanej w granicach oznaczonej nieruchomości oraz sumy gwarancyjnej, czyli sumy do jakiej zakład ubezpieczeń będzie pokrywał wyrządzone w wyniku naszego zaniedbania szkody. Przykładem takiej szkody będzie sytuacja uszkodzenia pojazdu przez drzewo, które zostało powalone na skutek działania silnego wiatru. Jeśli drzewo znajdowało się na posesji, której właściciel miał ubezpieczenie OC w życiu prywatnym, a przy tym ubezpieczony miał świadomość złego stanu drzewa i związanej z tym konieczności jego wycięcia, a zaniechał tej czynności, wówczas odszkodowanie za szkodę w pojeździe zostanie wypłacone przez ubezpieczyciela.

W przypadku, gdy nie można ustalić sprawcy szkody pozostaje nam tylko skorzystanie z własnego ubezpieczenia autocasco, o ile zakres umowy obejmuje ryzyko silnego wiatru i huraganu. Szkodą w rozumieniu ubezpieczenia AC jest uszkodzenie, zniszczenie lub utrata pojazdu. W ogólnie dostępnych warunkach ubezpieczeń autocasco stosowanych przez firmy ubezpieczeniowe możemy wyczytać m.in., że za szkodę uważa się utratę, zniszczenie lub uszkodzenie ubezpieczonego mienia lub straty majątkowe powstałe w wyniku zdarzeń określonych w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Wynika stąd, że w tym ubezpieczeniu odszkodowanie ubezpieczeniowe (odmiennie niż w ubezpieczeniu OC) obejmuje tylko poniesione przez posiadacza pojazdu straty. Utracone przez posiadacza pojazdu korzyści, na przykład z tego tytułu, że nie mógł on przez pewien czas korzystać z pojazdu w celach zarobkowych, nie są tym ubezpieczeniem objęte. Natomiast pojęciem szkody i obowiązkiem jej wyrównania są, co do zasady, objęte oprócz straty, którą wyrządził sobie sam poszkodowany posiadacz przez uszkodzenie lub zniszczenie pojazdu, również szkody spowodowane powodzią, pożarem, uderzeniem pioruna, opadem atmosferycznym, huraganem oraz  silnym wiatrem, np. powaleniem drzew.

W przypadku jakiegokolwiek wypadku i korzystania z ubezpieczenia dobrowolnego, które chroniło nasze mienie przed działaniem silnego wiatru, jak również z ubezpieczenia OC w życiu prywatnym, zastosowanie mają o.w.u., w których zawarte są prawa i obowiązki zarówno zakładu ubezpieczeń, jak i ubezpieczającego (poszkodowanego). W o.w.u. znajdziemy wszelkie informacje na temat zasad postępowania w przypadku wystąpienia szkody, terminów do wypłaty odszkodowania oraz procedur odwoławczych.

W praktyce likwidacyjnej szkód wiatrowych pojawia się szereg problemów. Między innymi z analizy spraw skargowych prowadzonych przez Rzecznika Ubezpieczonych wynika, że niektórzy ubezpieczyciele uznają, iż świadczenia przyznane ze środków budżetu państwa nie mogą być łączone z tymi otrzymanymi z ubezpieczenia gospodarczego, gdyż w rezultacie skutkuje to wzbogaceniem - korzyścią dla osoby ubezpieczonej z tytułu wyrządzonej jej szkody. W rezultacie, ubezpieczyciel stosujący ww. zasadę potrąca kwotę zasiłku pomocowego od wysokości ustalonego odszkodowania ubezpieczeniowego albo też odmawia jego wypłaty w całości, w przypadku, gdy zasiłek przewyższa wysokość ustalonego przez ubezpieczyciela rozmiaru szkody. Tym samym ubezpieczyciel opowiada się za szerokim stosowaniem zasady kompensacji świadczeń wypłacanych na podstawie różnych tytułów prawnych, mając za cel niedopuszczenie do sytuacji przewyższenia wysokości szkody przez łączną wypłatę sumy pieniężnej z tytułu umowy ubezpieczenia oraz zasiłku remontowego.

Powyższy pogląd należy uznać za nieprawidłowy. Przede wszystkim zwrócić należy uwagę, iż podstawą prawną pomocy finansowej świadczonej na rzecz obywateli ze środków budżetowych są przepisy o charakterze administracyjnoprawnym, a więc niezwiązane z prawem cywilnym, w tym w szczególności z prawem ubezpieczeń gospodarczych. Przepis art. 824¹ k.c. odnosi się tylko do świadczenia ubezpieczeniowego, którego źródłem jest umowa ubezpieczenia. Dodatkowo stwierdzić należy, że nie istnieje przepis prawa cywilnego pozwalający na kompensację świadczeń wypłacanych na podstawie różnych tytułów prawnych. Brak wyraźnej normy prawnej w tym zakresie uzasadnia stwierdzenie, iż jedynie w przypadku wspólnej podstawy prawnej zaliczanie świadczeń jest prawnie dopuszczalne.

Dlatego też stwierdzić należy, iż wypłata środków pieniężnych z budżetu państwa dla jego obywateli dotkniętych skutkami żywiołu (powodzi, huraganu) nie ma charakteru odszkodowawczego lecz ma postać doraźnej pomocy finansowej państwa o charakterze socjalnym. Podstawą prawną pomocy finansowej uzyskiwanej ze środków budżetowych są: ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009 r., nr 175, poz. 1362) oraz ,,Wytyczne ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie pomocy finansowej na odbudowę zniszczonych budynków". Zasady i procedury, zgodnie z którymi przyznawana jest pomoc finansowa państwa są więc unormowane w przepisach zaliczanych do odrębnej gałęzi prawa niezwiązanej z prawem cywilnym, a przez to nie mogą być utożsamiane ze świadczeniem ubezpieczeniowym, którego podstawą jest umowa ubezpieczenia.

Istotne dla tej problematyki jest również rozróżnienie źródeł finansowania obu świadczeń. W pierwszym przypadku, środki pieniężne uzyskiwane z budżetu państwa są finansowane przez wszystkich podatników zaś ich rozdysponowanie jest regulowane ustawą budżetową. Państwo, jako dysponent tych środków, mając za cel zaspokajanie potrzeb socjalnych, mieszkaniowych obywateli, organizuje pomoc finansową o charakterze doraźnym, socjalnym. Zasiłek, co do zasady, jest świadczony do wysokości kwoty zryczałtowanej, co oznacza, że pełni funkcję pomocy socjalnej, nie stanowi tym samym świadczenia o charakterze odszkodowawczym.

W drugim przypadku, środki pieniężne wypłacane na podstawie umowy ubezpieczenia są uzyskiwane z kapitału ubezpieczyciela (funduszu ubezpieczeniowego) stworzonego ze składek ubezpieczeniowych wszystkich ubezpieczających się w danym zakładzie ubezpieczeń. Realizacja wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego nie ma więc żadnego związku z pomocą publiczną (świadczoną przez Państwo), gdyż uzależniona jest od istnienia stosunku zobowiązaniowego - umowy ubezpieczenia oraz zaistnienia zdarzenia losowego z którym umowa ubezpieczenia wiąże obowiązek wypłaty świadczenia pieniężnego, a także dotyczy jedynie grona osób ubezpieczających się w danym zakładzie ubezpieczeń.  Stąd też ubezpieczyciel spełniając umówione świadczenie umarza swoje własne zobowiązanie wobec osoby ubezpieczającej.

Przy obecnych rozważaniach nie sposób pominąć jeszcze jednego aspektu prawnego związanego z umową ubezpieczenia. Obowiązek wypłaty odszkodowania ubezpieczeniowego nie wynika bowiem tylko z powstania zdarzenia losowego lecz przede wszystkim z faktu istnienia umowy ubezpieczenia, która z danym zdarzeniem wiąże spełnienie świadczenia. W takim przypadku osoby przezorne, które oprócz świadomości pomocy ze strony państwa, uzyskują korzyść związaną z zawarciem umowy ubezpieczenia, która stanowi umowne zabezpieczenie przed skutkami zdarzeń losowych. Natomiast zaliczanie zasiłków celowych, pomocowych na poczet wypłaty odszkodowania stanowi zaprzeczenie istoty umowy ubezpieczenia, bowiem zamiast świadczyć ochronę ubezpieczeniową i realizować wynikające z umowy świadczenie ubezpieczeniowe w zamian za wpłaconą przez ubezpieczającego składkę ubezpieczeniową, ubezpieczyciel pomniejsza swój ekwiwalent związany z udzieleniem ochrony ubezpieczeniowej, stawiając na pierwszym miejscu świadczenie udzielane przez inny podmiot (Państwo) udzielane na podstawie odrębnych przepisów prawnych, niwecząc w ten sposób sens i funkcję ubezpieczania się z uwagi na sprowadzenie odszkodowania ubezpieczeniowego do roli subsydiarnego względem świadczenia pomocowego wypłacanego z budżetu państwa.

Ustalenie wysokości odszkodowania w przypadku szkód w budynkach spowodowanych działaniem silnego wiatru jest uzależnione od wariantu ubezpieczenia domu, mieszkania. Zasadą jest podział na ubezpieczenie mienia w wartości rzeczywistej oraz w wartości odtworzeniowej (nowej).

Przy wartości rzeczywistej ubezpieczyciele stosują ustalony na podstawie oględzin bądź w oparciu o wiek nieruchomości procentowy stopień zużycia. Sposób szacowania stopnia zużycia powinien być określony w treści o.w.u. Ubezpieczyciele często do określenia stopnia zużycia wykorzystują tabele, według których określonemu wiekowi przedmiotu ubezpieczenia przypisuje się wyrażony w procentach stopień zużycia. Stąd też inkorporowanie do umowy treści tabeli albo wręczanie jej razem z o.w.u. przed zawarciem umowy czyni z niej wiążący strony element umowy ubezpieczenia.

Inaczej rzecz wygląda jeżeli o.w.u. nie zawierają postanowień dotyczących stopnia zużycia, a ubezpieczyciel w wyliczeniu odszkodowania powołuje się na treść tabeli, która nie została wręczona ubezpieczającemu wraz z o.w.u. przed przystąpieniem do umowy ubezpieczenia. Ubezpieczyciele często zasłaniają się wówczas argumentem ogólnej dostępności do tabel zamieszczonych np. na łamach strony internetowej danego zakładu ubezpieczeń[1]. Jednakże sam fakt, iż tabela norm procentowego zużycia jest dostępna na stronie internetowej, tudzież w siedzibie Towarzystwa, nie czyni zadość wymogowi stawianemu przez ustawodawcę w art. 384 k.c. i w konsekwencji treść postanowień tabeli w stosunkach z konsumentem stanowi postanowienia, z których treścią nie mógł się on zapoznać przed zawarciem umowy. Należy bowiem zwrócić uwagę, iż nie każdy z konsumentów zawierających umowę na podstawie przedmiotowych o.w.u. musi posiadać dostęp do Internetu, co więcej nie musi potrafić z niego korzystać. Również nie zawsze możliwe może być udanie się do placówki ubezpieczyciela celem zapoznania się z rzeczoną tabelą. Nawet gdyby konsument taką możliwość posiadał, to wymaga podkreślenia, że zgodnie z dyspozycją art. 384 k.c. najistotniejszym jest jednak to, że treść tabeli winna być doręczona konsumentowi jeszcze przed zawarciem umowy.

Przy ubezpieczeniu w wariancie wartości odtworzeniowej sytuacja nie budzi większych wątpliwości. Wartość odszkodowania stanowi rzeczywisty realny koszt związany z doprowadzeniem rzeczy uszkodzonej do stanu sprzed szkody, bez stosowania stopnia zużycia.

W przeważającej liczbie rozpatrywanych roszczeń ubezpieczyciele stosują rozliczenie kosztorysowe na podstawie programów eksperckich np. ,,SEKOCENBUD", ,,NORMA". W takim przypadku, otrzymując wycenę należy zwrócić uwagę na wysokość stosowanych stawek za jedną roboczogodzinę (rbg) oraz cen materiału i sprzętu oraz porównać wartości z tymi, które funkcjonują na lokalnym rynku usług budowlanych.

Dodatkowo, jeżeli chcecie Państwo rozszerzyć swoją wiedzę i uzyskać szerszy zakres informacji na omawiany wyżej temat zapraszamy do zapoznania się z następującymi opracowania i treściami:

- Baner reklamowy (jego fragment) zerwał się na skutek silnego wiatru, uszkadzając mój samochód. Do kogo mam się zwrócić o odszkodowanie?

- Krystyna Krawczyk - Odpowiedzialność odszkodowawcza ubezpieczycieli za szkody wywołane silnym wiatrem, wybrane zagadnienia

- Jak postępować w przypadku powstania szkody spowodowanej silnym wiatrem albo huraganem. Praktyczne wskazówki związane z rozpatrywaniem roszczeń ubezpieczeniowych

- Na jakie codzienne ryzyka narażony jest należący do nas majątek tzn. nieruchomości (dom, mieszkanie) i ruchomości (rzeczy i przedmioty znajdujące się w domu / mieszkaniu), o czym musimy pamiętać przy jego ubezpieczaniu ?

W przypadku, gdyby Państwa problemy wymagały szerszego wyjaśnienia zapraszamy również do skorzystania z porad ekspertów udzielanych podczas dyżurów telefonicznych. Dyżury te odbywają się od poniedziałku do piątku pod numerem telefonu: 022 333-73-28 w godzinach 8.00 - 16.00 oraz 17.00 - 19.00.

Opracowanie przygotowali Krystyna Krawczyk, dyrektor Biura Rzecznika Ubezpieczonych oraz Cezary Orłowski, główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych

[1] Tak wynika m. in. z analizy postępowań interwencyjnych Rzecznika Ubezpieczonych.