O różnych formach wolnego słowa - prasie, plakatach, filmie i pieśniach w państwie totalitarnym na Górnym Śląsku - rozmawiali we wtorek w Katowicach uczestnicy konferencji "Od wolnego słowa do wolności".
Konferencja została przygotowana przez Stowarzyszenie Pokolenie i Narodowe Centrum Kultury.
"Mimo że liczba tytułów wydawanych na Śląsku - 162 tytuły prasy podziemnej - nie jest imponująca, jeśli się porównuje z liczbą wydawnictw, które w tym czasie ukazywały się w całej Polsce - ok. 4 tys., to na warunki śląskie był to duży wysiłek" - ocenił szef katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej Andrzej Drogoń.
Wyjaśnił, że najwięcej tytułów wydawano wówczas w tradycyjnych centrach inteligencji, m.in. w Warszawie i Krakowie. Wiele z nich docierało też na Śląsk, drukowano tam np. "Tygodnik Mazowsze", który pełnił rolę głównej gazety podziemnej "S".
Drogoń podkreślił, że podczas stanu wojennego na Śląsku internowano jedną piątą wszystkich internowanych w kraju. Represje silnie dotknęły inteligencję - na Uniwersytecie Śląskim internowano prawie 100 jego pracowników.
Również historyk Jan Jurkiewicz z Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu podkreślał, że działalność na rzecz wolnego słowa była w tym regionie "traktowana ostrzej" niż w pozostałych częściach kraju. "Ta opresyjność była szczególnie widoczna w przypadku wolnych związków zawodowych Kazimierza Świtonia, które nie zdołały rozwinąć się tak, jak na Wybrzeżu" - wskazał.
Jurkiewicz zaznaczył też, że śląską specyfiką było duże rozdrobnienie ruchu związkowego; w okresie od 1980 r. do połowy 1981 r. istniało tam pięć central związkowych.
"Tu nie było jednego ośrodka decyzyjnego. Mimo że region w lecie 1981 r. się zjednoczył, pozostała duża samodzielność poszczególnych placówek związkowych. To przyniosło pozytywny skutek w okresie konspiracji. Powstawało wówczas wiele pism w różnych miejscowościach" - powiedział Jurkiewicz.
Pierwszą ważną inicjatywą wydawniczą po sierpniu 1980 r. był "Wolny Związkowiec". Zaczął ukazywać się Hucie Katowice na kilka dni przed utworzeniem "Solidarności". "To pismo to fenomen w skali śląskiej, pewnie też ogólnopolskiej, wychodzi bowiem do dzisiaj" - ocenił Jurkiewicz.
Jak dodał, redaktorzy "Wolnego Związkowca" jako pierwsi podawali na Śląsku informacje z pominięciem cenzury. Pismo stało się szczególnie popularne w drugiej połowie 1981 r., kiedy zaczęło przedrukowywać materiały historyczne, m.in. relacje z tłumienia powstania węgierskiego w 1956 r. czy relacje Józefa Światły - "Za kulisami partii i bezpieki".
"To były teksty publicystyczne i historyczne, które świadczyły o życiu w komunizmie, o represjach. Opublikowanie w +Wolnym Związkowcu+ wizerunku niedźwiadka z twarzą Leonida Breżniewa spowodowało natomiast niemal kryzys polityczny" - przypomniał historyk.
Po "Wolnym Związkowcu" w regionie pojawiło się wiele czasopism. Większość z nich związana była z działaniem Międzyzakładowej Komisji Robotniczej(później Założycielskiej - PAP) Katowice oraz Międzyzakładowego Komitetu Robotniczego Jastrzębie, mniejszych ośrodków tyskiego, bytomskiego i siemianowickiego oraz śląskich uczelni.
Prelegenci wspominali represje dotykające redaktorów nielegalnych wydawnictw. Drogoń przypomniał m.in. kilkuletni wyrok, który dostała jedna z działaczek m.in. za posiadanie nielegalnych książek. Ich wykaz otwierała patriotyczna bajka dla dzieci: "Bohaterski Miś" z okresu dwudziestolecia międzywojennego.
Powstałe w Katowicach Stowarzyszenie Pokolenie gromadzi ludzi odwołujących się do konserwatywnego systemu wartości, i nawiązuje do doświadczeń Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Narodowe Centrum Kultury jest państwową instytucją kultury, której statutowym zadaniem jest podejmowanie działań na rzecz rozwoju kultury w Polsce. (PAP)
mtb/ abe/
