W Wiedniu zainaugurowano w czwartek unijną Agencję Praw Podstawowych. Jej kompetencje będą jednak dość ograniczone, sprowadzające się głównie do monitorowania przestrzegania tych praw.
"Komisja Europejska jest zdecydowana promować poszanowanie praw podstawowych na poziomie Unii Europejskiej. Utworzenie Agencji jest krokiem naprzód; ma ona dostarczać Unii ekspertyzy niezbędne do walki z przejawami dyskryminacji" - powiedział podczas inauguracji Agencji szef KE Jose Manuel Barroso.
Choć decyzja o utworzeniu Agencji zapadła już w grudniu 2003 roku, to kontrowersje w sprawie jej kompetencji i zasięgu działania uniemożliwiały dotychczas realizację projektu. Oprócz niektórych krajów członkowskich swoje obawy zgłaszały także organizacje pozarządowe i Rada Europy, tradycyjnie zajmująca się prawami człowieka na kontynencie.
Przedstawiciele UE zapewniają, że Agencja nie osłabi Rady Europy jako głównego źródła i interpretatora europejskich praw człowieka. Agencja skoncentruje się bowiem na prawach człowieka zawartych w prawie unijnym. To ogranicza jej kompetencje, biorąc pod uwagę fakt, że traktat konstytucyjny, którego integralną część stanowi Karta Praw Podstawowych, nie został dotąd przyjęty.
"Jestem przekonany, że kiedy Agencja będzie w pełni operacyjna, będzie cennym atutem dla Komisji i innych instytucji, nie będzie konkurencją dla prac prowadzonych przez inne (pozaunijne) instytucje, przeciwnie będzie ich uzupełnieniem" - powiedział Barroso.
Zadaniem nowej instytucji będzie zbieranie i analizowanie obiektywnych i porównywalnych danych dotyczących przestrzegania praw podstawowych w UE i krajach kandydujących, ale tylko tych zawartych w prawie unijnym (wspólny rynek czy transport, ale też nielegalna imigracja). Nie było zgody państw UE na rozciągnięcie zasięgu działania Agencji poza prawo unijne (np. dyskryminacja czy przemoc w rodzinie).
W wyniku sprzeciwu ze strony wielu krajów członkowskich nowa instytucja nie będzie zajmowała się kwestiami współpracy policyjnej i sądowniczej w sprawach karnych - czyli dziedzinie, która miała być kluczowa w działaniach Agencji. Unijne instytucje, jak Parlament Europejski czy Komisja Europejska, a także kraje członkowskie będą mogły jedynie zasięgać konsultacji Agencji w tych sprawach.
Zebrane dane agencja będzie przekazywała unijnym instytucjom. Tylko na wniosek jednej z nich lub któregoś z krajów członkowskich Agencja będzie formułowała opinie na temat tego, co powinno zostać zmienione, jeżeli chodzi o przestrzeganie praw podstawowych.
Agencja będzie publikować co roku raport o stanie przestrzegania praw podstawowych w UE zgodnie z prawem unijnym.
Kraje kandydujące do UE (jak Turcja) będą mogły uczestniczyć w pracach Agencji jako obserwatorzy. Mandat Agencji będzie mógł być rozszerzony na kraje stowarzyszone z UE, jeśli wspólnie wyrażą na to zgodę Unia i zainteresowane kraje.
Jak pokazuje ostatni sondaż Eurobarometru, zdecydowana większość obywateli UE (73 proc.) pragnie, by Unia odgrywała znaczniejszą rolę w ochronie praw podstawowych.
Inga Czerny (PAP)
icz/ kot/
