Liczby w budżecie mogą szokować. Nagły kryzys? Nic z tych rzeczy [OPINIA]

Tekst powstał w ramach projektu WP Opinie. Przedstawiamy w nim zróżnicowane spojrzenia komentatorów i liderów opinii publicznej na kluczowe sprawy społeczne i polityczne.

Deficyt budżetowy w wysokości 289 mld zł, innymi słowy – 7,5 proc. PKB? Te liczby mogą szokować. Przecież w ciągu minionych 30 lat nigdy nie sięgał takiego poziomu. Czy w ciągu ostatnich kilku miesięcy nastąpiło jakieś wielkie załamanie finansów publicznych?

Nie, nic takiego nie nastąpiło. Liczby rzeczywiście wyglądają brzydko, ale nie wynika to z nagłego kryzysu. Jeśli weźmiemy pod uwagę całość finansów publicznych, a nie tylko budżet państwa, żadnego wielkiego załamania nie ma.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Wbrew mylącej nieco nazwie, budżet państwa przedstawia tylko dochody, wydatki i deficyt polskiego rządu. Aby zobaczyć całość finansów publicznych, trzeba do tego dodać dochody i wydatki samorządów wszystkich szczebli, gigantyczne rozliczenia systemu ubezpieczeń społecznych, a także różnorodnych funduszy pozabudżetowych.

Skoro tak, to skąd bierze się gwałtowny wzrost deficytu budżetu państwa? Jeszcze w roku 2022 wynosił 0,4 proc. PKB, rok później 2,5 proc., a w bieżącym roku zaplanowany został na maksimum 4,6 proc. Ano stąd, że wreszcie na powierzchnię wychodzą konsekwencje prowadzonej od wielu lat polityki finansowej państwa.

Ano stąd, że po prostu wreszcie na powierzchnię wychodzą konsekwencje prowadzonej od wielu lat polityki finansowej państwa.

Po pierwsze, gwałtowny wzrost deficytu budżetowego wynika z nieprzygotowania polskich finansów publicznych na niespodziewaną kumulację wydatków. Jeszcze w roku 2022 wydawaliśmy na obronę niewiele ponad 2 proc. PKB. W budżecie na rok 2025 założono wzrost tego udziału do 4,7 proc. PKB.

Po drugie, obecny wzrost deficytu budżetowego wynika z prowadzonej od lat nieodpowiedzialnej polityki, zwłaszcza w odniesieniu do wydatków związanych z zabezpieczeniem socjalnym. Mniejsza już z tym, że wydatki te poważnie wzrosły (z 20 proc. PKB w roku 2018 do 22 proc. trzy lata później).

Najważniejsze jest to, że rząd składał kolejne wiążące deklaracje dotyczące przyszłego wzrostu świadczeń (np. dodatkowych emerytur czy transferów socjalnych), nie starając się znaleźć żadnego źródła finansowania tych dodatkowych wydatków.

Żeby nie obciążać tylko winą rządu PiS, trzeba też dodać, że kolejne tego typu deklaracje składała również przed wyborami obecna koalicja. Efekt jest jaki jest – mamy rosnące dodatkowe zobowiązania systemu ubezpieczeń społecznych, na które ZUS i NFZ po prostu nie mają pieniędzy, więc nie ma jak inaczej pokryć rosnącej tam dziury niż wzrostem deficytu budżetu państwa.

No i po trzecie, premier Morawiecki odznaczał się wyjątkową zręcznością w zakresie ukrywania coraz większej dziury finansowej poprzez przesuwanie wydatków (i deficytu) do schowanych w cieniu funduszy pozabudżetowych. Zamiast uczciwie pokazać je w budżecie.

To właśnie dzięki takim cudom w roku 2022 dziura w finansach państwa wynosiła wprawdzie 7 proc. PKB, ale deficyt budżetu państwa wynosił tylko połowę tej kwoty. Podobnie było w momencie oddawania przez PiS władzy w roku 2023.

Mówiąc krótko: deficyt przewidywany w projekcie budżetu na rok 2025 wygląda rzeczywiście nieładnie. Ale nie jest to żadne zaskoczenie, bo na taki deficyt pracował od lat poprzedni rząd, a obecny nie jest jeszcze najwyraźniej gotowy radykalnie z tym zjawiskiem walczyć. Jednocześnie warto dodać na pocieszenie, że gwałtowny wzrost deficytu nie oznacza jeszcze dziś ryzyka wielkiego kryzysu. Ale powinien nam uświadomić, że w finansach publicznych będziemy musieli naprawdę zrobić porządek.

Prof. Witold Orłowski, ekonomista, publicysta, wykładowca akademicki