Ministerstwo Sprawiedliwości planuje nowelizację art. 388 kodeksu cywilnego. Ma to zwiększyć ochronę obywateli przed nieuczciwymi i nieetycznymi praktykami sprzedawców. Projekt zakłada m.in., że poszkodowany będzie mógł żądać unieważnienia umowy. Prawnicy negatywnie oceniają te propozycje i zwracają uwagę na kilka pułapek.
Ponadto przypominają o obowiązującej od 2007 roku ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, która - w ich ocenie - wystarcza do obrony takich interesów.
– Projektowane zmiany będą obejmowały np. nakłanianie seniorów poprzez zastosowanie technik marketingowych do nabywania rzeczy codziennego użytku po zawyżonych cenach. Do tego dochodzą też wszystkie umowy zawarte w warunkach wyzysku, np. tzw. pożyczki chwilowe, przewłaszczenie na zabezpieczenie czy franczyza z nieproporcjonalnie dużymi świadczeniami – komentuje Agnieszka Borowska, rzecznik prasowy resortu.
Jak dodaje, nowe przepisy dadzą poszkodowanemu możliwość zażądania od osoby albo przedsiębiorstwa unieważnienia "rażąco niekorzystnej dla siebie" umowy. W projekcie wydłużono też czas, w którym taka osoba będzie mogła zgłosić oszustwo.
Zmiana na gorsze?
Wyzysk należy bezwzględnie zwalczać, co podkreśla adwokat Ryszard Kalisz, były minister spraw wewnętrznych i administracji. Jednak, jak twierdzi, wszystkie zmiany w brzmieniu zaproponowanym w projekcie ustawy należy ocenić negatywnie.
Zdaniem eksperta, za najbardziej kuriozalne i jednocześnie niepokojące trzeba uznać wprowadzenie zdecydowanie łatwej możliwości unieważnienia umowy. W konsekwencji stworzy to możliwość do nadużyć we wszystkich sferach stosunków gospodarczych oraz niejako pomoże nieuczciwym kontrahentom uniknąć realizacji zawartych umów i przede wszystkim spłacania długów.
Jak dodaje Ryszard Kalisz, projekt zmian w treści art. 388 k.c. przewiduje działanie prawa wstecz, poprzez możliwość stosowania nowych przepisów również do umów zawartych przed dniem wejścia w życie nowelizacji. Jego zdaniem, negatywnie ocenić należy również zmiany dotyczące zasad przerywania biegu przedawnienia.
Wokół konsumenta
Jak podkreśla Agnieszka Borowska z resortu sprawiedliwości, regulacja kodeksowa dotycząca wyzysku obejmuje wszelkie umowy, w tym tzw. konsumenckie. Tym samym projektowane zmiany będą miały wpływ również na wyeliminowanie wyzysku w umowach zawieranych z takimi osobami, niezależnie od braku modyfikacji prawa konsumenckiego.
Mimo to Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje równocześnie nad projektem dotyczącym przepisów z zakresu prawa konsumenckiego. Nie przewiduje on zmian dotyczących wydłużenia czasu na skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa.
Nie można jednak wykluczyć modyfikacji projektu w wyniku analizy licznych odpowiedzi nadesłanych w toku prowadzonych konsultacji publicznych, opiniowania i uzgodnień.
– Ewentualne wydłużenie tego czasu byłoby dodatkowym zabezpieczeniem konsumentów, zwłaszcza że skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa w oparciu o prawa konsumentów jest rozwiązaniem prostym. To nie wymaga żadnego uzasadnienia po stronie nabywcy – podkreśla radca prawny Marek Niczyporuk.
Do tego UOKiK dodaje, że dokonana została zmiana w dyrektywie w sprawie praw konsumentów (2019/2161), wydłużająca czas na odstąpienie od umowy z 14 do 30 dni. Dotyczy to umów zawieranych w kontekście nieumówionych wizyt przedsiębiorcy w domu konsumenta lub wycieczek zorganizowanych, których celem lub skutkiem jest promocja bądź sprzedaż produktów.
– Projektowane zmiany, odnoszące się pozornie do instytucji wyzysku oraz przerywania biegu przedawnienia to regulacje, które uderzą przede wszystkim w prawa ludzi uczciwych będących wierzycielami. I osłabią ich pozycję względem dłużników - podkreśla adwokat Ryszard Kalisz.
- Propozycja ta jest przykładem populizmu i braku prawidłowej oceny skutków regulacji dla normalnych stosunków cywilnoprawnych. Wprowadzenie zasad wzruszania zawartych umów poprzez korzystanie może nieść bardzo daleko idące skutki dla biznesu i, co najbardziej istotne, pewności obrotu gospodarczego – podsumowuje Kalisz.
