Sztuka dawania i przyjmowania czyli wszystko o darowiźnie

*Ministerstwo Finansów zapowiedziało, że od nowego roku darowizny dla najbliższej rodziny nie będą opodatkowane. Jeżeli więc planujemy przekazać swoim bliskim rzecz o znacznej wartości, to może warto poczekać i zaplanować to dopiero na 2007 rok? *
Z pewnością sporo możemy na tym zyskać, pod warunkiem – oczywiście – że obietnice Ministerstwa Finansów zostaną zrealizowane.

Zapowiedziana przez resort finansów kompleksowa nowelizacja ustawy o podatku od spadków i darowizn zakłada również - oprócz wspomnianego wyżej zniesienia opodatkowania darowizn na rzecz najbliższej rodziny – zmodyfikowanie obecnie istniejących grup podatkowych, w tym utworzenie podatkowej grupy „0”, do której zaliczeni byliby: małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, ojczym i macocha.

To właśnie osoby należące do tej grupy nie musiałyby płacić podatku od otrzymanej darowizny, pod warunkiem, że fakt nieodpłatnego nabycia majątku zgłoszą organowi podatkowemu. Natomiast w przypadku nabycia pieniędzy, ich przekazanie musiałoby nastąpić za pośrednictwem banku.

Jeśli propozycje te wejdą w życie, z pewnością będzie to rozwiązanie bardzo korzystne dla podatników, pozwalające swobodnie dysponować posiadanym majątkiem w ramach najbliższej rodziny.

Minister finansów, Zyta Gilowska, zapowiedziała jednak, że w przypadku dużych transakcji podatnicy będą mieli obowiązek poinformowania urzędu skarbowego o tym fakcie, jak również o tym, że przedmiot darowizny nie pochodzi z przestępstwa.

Takie są propozycje, tymczasem na razie warto przybliżyć sobie samo pojęcie darowizny, możliwości jej przekazywania (i ewentualnego odwoływania) oraz obecny sposób opodatkowania.

Przedmiotem darowizny może być każda rzecz posiadająca jakąś wartość, a więc pieniądze, dzieła sztuki, nieruchomości, prawa majątkowe itd. Uregulowania dotyczące darowizny znajdziemy w kodeksie cywilnym z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. 1964 r. Nr 16 poz. 93). Według art. 888 § 1 przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Z darowizną mamy więc do czynienia wówczas, gdy celem umowy jest bezpłatne przysporzenie określonej wartości majątkowej, czyli wzbogacenie się obdarowanego kosztem majątku darczyńcy, które nie wiąże się z żadną formą odpłatności.

Darowizna jest umową nieodpłatną i niewzajemną, co oznacza, że jeżeli w zamian za darowiznę zobowiązujemy się do świadczenia wzajemnego, to w sensie prawnym nie zawieramy umowy darowizny. Jednak nie każde bezpłatne świadczenie na rzecz danej osoby może być traktowane jako darowizna, zwłaszcza, gdy wynika ono z innej umowy. Nie można więc uznać za darowiznę np. nieoprocentowanej pożyczki, nieodpłatnego zlecenia, użyczenia, bezpłatnego przechowania, bezpłatnego świadczenia jakichkolwiek usług.

Zawarcie umowy darowizny wymaga w zasadzie aktu notarialnego. Darowizna zawarta bez zachowania tej formy jest nieważna, chyba że świadczenie zostało spełnione, tzn. darowizna została wykonana.

Na przykład umowa darowizny pieniędzy zawarta bez zachowania formy aktu notarialnego jest ważna, jeżeli pieniądze zostały wypłacone. Natomiast umowa darowizny nieruchomości zawsze wymaga formy aktu notarialnego. W przeciwnym wypadku umowa jest nieważna niezależnie od tego, czy świadczenie zostanie spełnione, czy też nie.

Gdy zawieramy umowę darowizny w formie aktu notarialnego, notariusz, który sporządza umowę, sam obliczy i pobierze podatek. Na razie wszystkie kwestie związane z podatkiem od spadków i darowizn reguluje ustawa z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn oraz Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 maja 2001 r. w sprawie obowiązku składania zeznań podatkowych przez podatników podatku od spadków i darowizn (tekst ujednolicony, opracowany na podstawie: Dz. U. z 2001 r. Nr 40, poz. 462, z 2002 r. Nr 234, poz. 1967, z 2003 r. Nr 146, poz. 1418 oraz z 2005 r. Nr 6, poz. 36).Natomiast jeżeli zawieramy umowę darowizny - na przykład pieniędzy, samochodu czy dzieła sztuki - w formie zwykłej umowy pisemnej, to wówczas sami musimy zgłosić się do urzędu skarbowego i złożyć zeznanie podatkowe.

Obowiązek odprowadzenia podatku spoczywa solidarnie na darczyńcy i obdarowanym, jednak w praktyce – podobnie jak przy umowach kupna/sprzedaży (np. samochodu) – przeważnie płaci go obdarowany, ale dla własnego bezpieczeństwa warto zaznaczyć w umowie, kto płaci podatek.

Wysokość podatku ustalana jest w zależności od wartości darowizny oraz grupy podatkowej. O zaliczeniu danej osoby do grupy podatkowej decydują więzy pokrewieństwa. Dodatkowo dla każdej z tych grup ustawa przewiduje kwoty wolne od podatku. I tak:

• do I grupy podatkowej zaliczamy: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów, a kwota wolna od podatku to 9637 złotych,

• do II grupy podatkowej zaliczamy: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych, a kwota wolna od podatku to 7276 złotych,

• do III grupy podatkowej zaliczamy wszystkich innych nabywców, a kwota wolna od podatku to 4902 złotych.

Podatek nalicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następującej skali:

Po nowelizacji płacenie podatku od darowizn będzie prostsze.

0. grupa podatkowa - zwolnienie całkowite
małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, ojczym, macocha

I. grupa podatkowa - zwolnienie podatkowe do wysokości 9637 zł
zięć, synowa, rodzeństwo, teściowie

II. grupa podatkowa - zwolnienie podatkowe do wysokości 7276 zł
zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych

III. grupa podatkowa - zwolnienie podatkowe do wysokości 4902 zł
inni nabywcy

Otrzymując więc kwotę wolną od podatku od osoby, z którą łączą nas określone więzy pokrewieństwa, nie mamy obowiązku zgłaszania takiej umowy komukolwiek, ani też odprowadzania jakiegokolwiek podatku czy opłaty.

Należy jednak pamiętać, że wymienione limity obowiązują pomiędzy konkretnymi osobami i można je wykorzystać w ciągu pięciu lat. Dlatego przy każdej darowiźnie należy sprawdzić, czy w ciągu ostatnich pięciu lat nie otrzymaliśmy już czegoś od tej konkretnej osoby.

Reasumując: w jednym okresie pięcioletnim możemy otrzymać darowiznę jednocześnie od wielu osób, a nawet od wszystkich swoich krewnych i - jeżeli nie będą to kwoty większe niż limity zwolnień podatkowych - nie musimy nikogo o tym informować.

Z sytuacją szczególną z podatkowego punktu widzenia mamy do czynienia, gdy osoby zaliczane do I. grupy podatkowej otrzymają w drodze darowizny budynek lub lokal mieszkalny (a nie są one jednocześnie właścicielami innego lokalu lub budynku mieszkalnego) i przeznaczą go na tzw. „własne potrzeby mieszkaniowe”, czyli zobowiążą się mieszkać w nim przez co najmniej 5 lat.

W takim przypadku do podstawy opodatkowania nie jest wliczana wartość 110 m2 tego lokalu lub budynku. Jeżeli więc cała powierzchnia nabytego lokalu lub budynku nie przekracza 110 m2, to od nabycia tego lokalu - bez względu na jego wartość - nie zostanie naliczony podatek (art. 16 ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje także inne zwolnienia, na przykład dotyczące darowizny gospodarstwa rolnego lub jego części. Zwolnione z opodatkowania jest także nabycie przez małżonka lub zstępnych zakładu wytwórczego, budowlanego, handlowego, usługowego lub jego części, pod warunkiem, że zakład ten będzie prowadzony przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat.

Zdarza się czasem, że osoby, które dokonały darowizny, pragną ją odwołać. Wynika to albo z pogorszenia ich sytuacji majątkowej, albo z tzw.Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiemu pogorszeniu, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania, odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb, albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. (art. 986 k.c.). Darujący może również odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego. niewdzięcznego zachowanie się osoby obdarowanej (co w praktyce spotykane jest najczęściej).

Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego może dotyczyć zarówno darowizny już wykonanej, jak i jeszcze nie wykonanej.
Możliwość odwołania wykonanej darowizny istnieje tylko w ciągu jednego roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niew-
dzięczności ze strony obdarowanego.

Za rażącą niewdzięczność można uznać np. odmowę pomocy w chorobie lub inne zachowania cechujące się zna-
cznym nasileniem złej woli skierowanej przeciw darczyńcy.

Darczyńca, który odwołał darowiznę, powinien następnie wystąpić do sądu z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesienie własności rzeczy z powrotem na darczyńcę.