NIK poinformowała, że zawiadomienie złożyła po analizie "materiału dowodowego, zgromadzonego w toku kontroli dotyczących prawidłowości zapewnienia jednostkom samorządu terytorialnego finansowania zadań publicznych i wsparcia finansowego samorządów przez państwo w okresie reform podatkowych i odbudowy gospodarki po epidemii COVID-19".
Zawiadomienie dotyczy byłego premiera Mateusza Morawieckiego, byłej minister finansów Magdaleny Rzeczkowskiej, byłego wiceministra finansów i "innych funkcjonariuszy państwowych, odpowiedzialnych za wskazane działania".
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
NIK: co najmniej 4 mld zł strat
NIK wyjaśniła, że przedmiotem zawiadomienia jest przekroczenie uprawnień i niedopełnienie obowiązków służbowych i tym samym działanie na szkodę interesu publicznego - samorządów - w zakresie przyznawania samorządom wsparcia z rezerwy ogólnej, a także dofinansowania samorządów z Rządowego Funduszu Rozwoju Dróg.
Wskazała także na stworzenie mechanizmów w obszarze finansowania zadań publicznych realizowanych przez samorządy z naruszeniem przepisów, czym doprowadzono do strat na poziomie samorządów o wartości nie mniejszej niż 4 mld zł.
26 marca prezes NIK Marian Banaś przedstawił wyniki kontroli, które pokazały, że ze względu na zwiększony zakres zadań własnych, nałożonych na samorządy przez władze centralne, oraz dynamiczny wzrost kosztów bieżących, znacząca część samorządów "nie tylko doświadczyła zahamowania dynamiki dochodów, ale także doświadczyła finansowej zapaści".
Banaś mówił wówczas, że wśród pytań, które stawia NIK w wyniku ustaleń kontroli, jest m.in. to, dlaczego w 2023 roku na skutek zmian podatkowych niemal 58 proc. wszystkich jednostek samorządu terytorialnego zmuszona była zaplanować deficyt operacyjny, czyli różnicę między dochodami bieżącymi, a wydatkami bieżącymi. Wykazała to kontrola dotycząca finansowania zadań publicznych w latach 2019-2022.
Według kontrolerów NIK finansową i ustrojową pozycję samorządów poważnie nadszarpnęły skutki reform podatkowych z lat 2019-2022 polegających m.in. na obniżeniu stawek podatkowych i wprowadzeniu zwolnień dla młodych podatników. "O ile w 2018 r. tylko 57 JST (2 proc. wszystkich samorządów) prognozowało deficyt operacyjny, o tyle w 2023 r. na taki krok zdecydowało się już ponad 1600 JST (ponad 57 proc. wszystkich samorządów)" - wyliczyła NIK.
Prezes NIK zwrócił też wtedy uwagę, że "Warszawa była dyskryminowana lub wręcz pomijana przy podziale środków dla samorządu". Jak wyliczył, Warszawa w latach 2020-2023 z tego tytułu straciła niemal 800 mln zł.
"Bardzo niepokojące zjawisko"
Z ustaleń NIK wynika, że w 2021 r. minister finansów w porozumieniu z kierownictwem KPRM i premierem ustalił limit wsparcia dla gmin na takim poziomie, żeby część dochodów utraciła tylko Warszawa. W innych latach stratne były także inne duże miasta, tj. Kraków, Łódź, Poznań, Szczecin i Wrocław. Wprowadzono także inne narzędzia ograniczające wsparcie dla dużych miast.
Według kontrolerów proces uzgadniania rozwiązań był nieprzejrzysty i nie został w żaden sposób udokumentowany. "Podejmowanie decyzji o podziale kilkudziesięciu miliardów złotych pomiędzy samorządy w tak nieprzejrzysty sposób należy uznać za bardzo niepokojące, choć niestety typowe w ostatnich latach zjawisko, na co wskazują również wyniki kontroli realizacji zadań finansowanych z Funduszu Przeciwdziałania COVID-19, opublikowane przez NIK w 2023 roku" - zaznaczyła izba.
