Pajęczyna Palikota. Ile pieniędzy pochłonął alkobiznes byłego polityka? Szacujemy

Zarządzana przez Janusza Palikota Manufaktura Piwa Wódki i Wina SA (MPWiW) miała być żyłą złota. Zamiast zysków, są jednak straty i zarzuty oszustwa dla byłego polityka oraz jego dwóch bliskich współpracowników: Zbigniewa B. i Przemysława B. Dotyczą niekorzystnego rozporządzenia mieniem o łącznej wartości 70 mln zł ws. ponad 5 tys. pokrzywdzonych: akcjonariuszy i pożyczkodawców.

- Sprawa jest rozwojowa. Dopóki nie ma aktu oskarżenia, cały czas można dołączyć do postępowania - słyszymy od prok. Katarzyny Calów-Jaszewskiej z biura prasowego Prokuratury Krajowej. Niewykluczone więc, że liczba pokrzywdzonych oraz wartość szkody jeszcze wzrosną, a zarzuty mogą zostać rozszerzone.

Jak oszacowaliśmy, wskazane przez śledczych liczby są tylko małą częścią skali przedsięwzięcia biznesowego Palikota. Szacowane rok temu długi zaledwie dwóch spółek wobec pożyczkodawców, inwestorów, kontrahentów, pracowników, fiskusa czy ZUS-u wyniosły 340 mln zł. 256 mln zł to zobowiązania MPWiW (wobec 1,8 tys. podmiotów), a 84 mln zł - Tenczynka Dystrybucji (wobec 2,3 tys. podmiotów).

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Od czasu sporządzenia spisu wierzytelności sytuacja firmy, która składa się z wielu spółek powiązanych ze sobą kapitałowo i osobowo, diametralnie się pogorszyła, a długi jeszcze bardziej urosły. Wierzyciele oczekują na decyzję sądu gospodarczego w sprawie wniosku o upadłość MPWiW, który właśnie wyznaczył tymczasowego nadzorcę sądowego. By oszacować skalę przedsięwzięcia i możliwych strat, prześledziliśmy rozwój firmy przez ostatnich osiem lat.

Początki biznesu Palikota sięgają 6 sierpnia 2016 r. To właśnie wtedy syn biznesmena oraz firma Kresy zawiązali spółkę MPWiW. Za rzeczonymi Kresami kryje się Janusz Palikot, jego żona Monika (główny udziałowiec) oraz cypryjska spółka Perwing Ltd.

Przez dwa pierwsze lata działalności MPWiW pracowała nad przejęciem Browaru Tenczynek od spółki Browary Regionalne Jakubiak. Jej właścicielem jest poseł Marek Jakubiak, który w 2018 r. sprzedał Palikotowi browar za 19 mln zł.

Żeby browar mógł ruszyć z produkcją, wymagał doinwestowania. Z memorandum informacyjnego MPWiW wynika, że modernizacja kosztowała 10 mln zł.

Pierwsze papiery dłużne - dwuletnie obligacje imienne skierowane do konkretnych inwestorów - MPWiW wyemitowała w tym samym roku, w którym kupiła browar. W ten sposób pożyczyła 17 mln zł. Gdy dług przyszło spłacić w czerwcu 2020 r., MPWiW wypuściła kolejne obligacje, tym razem na okaziciela, pożyczając na rynku łącznie 19,7 mln zł. Odsetki wynosiły między 7,5 a 8,5 proc.

Dwa lata później znów trzeba było rozliczyć się z obligatariuszami. Wtedy MPWiW wyemitowała kolejne obligacje na kwotę 22 mln zł z kuponami odsetkowymi między 9,5 a 11 proc. Termin wykupu tych papierów dłużnych, zabezpieczonych na majątku firmy, upłynął w tym roku. Długu nie spłacono. Emisję przeprowadził dom maklerski Prosper Capital, który już nie istnieje. W marcu ubiegłego roku Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) cofnęła mu licencję i nałożyła karę w wysokości 1,2 mln zł.

To niejedyne źródło, którym finansowała się rozrastająca firma alkoholowa Palikota. MPWiW zdecydowała się poszerzyć działalność m.in. o produkcję alkoholi wysokoprocentowych. W tym celu potrzebowała kapitału. 

W latach 2019-21 powstało kilka spółek celowych, czyli stworzonych z myślą o realizacji konkretnych projektów biznesowych. M.in. Tenczyńska Okovita SA (15 października 2019 r.), Alembik Lublin Sp. z o.o. (25 marca 2020 r.), Tenczynek Bezalkoholowe SA (12 lutego 2020 r.), Piwo Online Sp. z o.o. (28 kwietnia 2020 r.), Alembik Polska SA (12 maja 2020 r.), Przyjazne Państwo SA (30 września 2020 r.), Tenczynek Dystrybucja SA (9 października 2020 r.), Piwowarzy SA (29 stycznia 2021 r.), Buh Distillery Sp. z o.o. (15 kwietnia 2021 r.), Chipsy Buh Sp. z o.o. (7 września 2021 r.), Polskie Destylarnie Sp. z o.o. (8 października 2021 r.), Tenczynek Świeże Sp. z o.o. (21 grudnia 2021 r.), Tenczyński Gin Sp. z o.o. (9 stycznia 2023 r.).

Dwie z powyższych: Tenczyńska Okovita i Tenczynek Bezalkoholowe w 2020 r. również wyemitowały obligacje o łącznej wartości 12,6 mln zł, które spłaciły dwa lata później. Podsumowując: spółki Palikota pożyczyły od obligatariuszy łącznie 71,3 mln zł, z czego nie oddały 22 mln zł plus odsetki.

Spółki Palikota przeprowadziły także kampanie crowdfundingowe - pożyczyły pieniądze od drobnych inwestorów w zamian za udziały w spółkach i prawo do przyszłych zysków. Tenczyńska Okovita, Tenczynek Bezalkoholowe oraz Alembik Polska pozyskały łącznie 21,5 mln zł od 5651 osób. 

Zbiórki przeprowadzono na platformie Crowdway należącej do Vortune Equity Group (VEG). To firma, która zajmuje się pozyskiwaniem kapitału dla firm. Jej dwaj członkowie zarządu zasiadali w radzie nadzorczej MPWiW. Jeden od maja 2021 do czerwca 2023, a drugi - od maja 2021 do września 2022.

Z audytu z lipca 2023 r. przeprowadzonego przez jednego z inwestorów, Marka Maślankę, wynika, że poza kampanią crowdfundingową doszło do podwyższenia kapitału w spółkach głównie przez dużych inwestorów. Alembik Polska dokapitalizowano łączną kwotą 17,5 mln zł, a Tenczyńską Okovitę - 2,4 mln zł. Ponadto MPWiW miała sprzedać akcje założycielskie Tenczyńskiej Okovity, zaś Tenczyńska Okovita akcje Tenczynek Bezalkoholowe. Szacunkowe wpływy z tego tytułu to 7,2 mln zł. 

Ponadto, co wynika ze wspominanego chwilę wcześniej audytu, duzi inwestorzy dokapitalizowali również spółkę Piwowarzy (12,9 mln zł), Tenczynek Świeże (13,5 mln zł), Buh Distillery (13,1 mln zł) oraz Chipy Buh (2,1 mln zł). 

Summa summarum z crowdfundingu i wejścia do poszczególnych spółek dużych udziałowców przedsiębiorstwo Palikota pozyskało 90,2 mln zł.

To nie wszytko. Tenczyńska Okovita przeprowadziła bowiem przedsprzedaż beczek z whisky, które można by było odebrać po kilku latach i odsprzedać z zyskiem. W ten sposób spółka Palikota w grudniu 2021 r. pozyskała 5 mln zł od 4067 inwestorów. W drugiej edycji "Beczek Palikota" spółka pozyskała 2 mln zł od 1 tys. osób. Było to w czerwcu 2022 r. Daje to łączną kwotę 7 mln zł. Tokenizację (przeniesienie wartości do świata cyfrowego - przyp. red.) beczek przeprowadzono przez platformę Mosaico. Inwestorzy nie odebrali beczek.

MPWiW planowała debiut na rynku alternatywnym GPW w Warszawie - NewConnect. Szykowała się na maj 2022 r., zawczasu pompowała więc marketingowo swoje projekty. Ważną rolę odegrały w tym dwie firmy: Doctor Brew oraz Przyjazne Państwo (wcześniej Alkohol Bez Granic).

W 2021 r. MPWiW podpisała umowę realizacji wspólnego przedsięwzięcia z kluczowymi udziałowcami Doctor Brew. W kolejnym kroku, 29 marca 2022 r. formalnie połączono firmy - Doctor Brew stał się częścią grupy kapitałowej MPWiW. Akcjonariuszom Doctor Brew przyznano 455 406 akcji MPWiW (seria I). Według KRS MPWiW wyemitowała łącznie ponad 5,5 mln akcji w 11 seria (od A do K).

Zanim firmy połączyły siły, MPWiW współpracowała z Doctor Brew. W 2020 r. przedstawiciele obu spółek kreślili scenariusz o wycenie wspólnego biznesu na poziomie 150 mln w 2024 r. Co warto dodać, w 2018 r. spółka Doctor Brew wydzierżawiła od firmy posła Marka Jakubiaka Browar Lwówek z założeniem, że go kupi. W listopadzie zorganizowała zbiórkę celową na platformie Crowdway. W ciągu miesiąca zebrała 3,2 mln zł od 363 inwestorów. To o 62 proc. więcej niż zakładał cel zbiórki.

Jeśli chodzi o Przyjazne Państwo (nazwa pochodzi od hasła wyborczego Twojego Ruchu Janusza Palikota), to jest to spółka byłego polityka, do której jako wspólnik dołączył Kuba Wojewódzki, gwiazdor TVN.

Podział obowiązków został jasno określony na samym początku: za wizerunek i marketing spółki odpowiadają Wojewódzki, a za dystrybucję, produkcję i sprzedaż Palikot.

Flagowym produktem było piwo konopne Buh, którego produkcję zapowiedziano jeszcze w 2020 r., a na początku kolejnego roku produkt trafił na sklepowe półki do sieci Żabka. W tym czasie w mediach ruszyła kampania promocyjna marki Buh z udziałem Palikota, Wojewódzkiego i aktorki Katarzyny Warnke. Do picia Buha zachęcała też Ekipa Friza - grupa twórców materiałów wideo na platformie YouTube. Według Palikota kampania promocyjna Buha kosztowała 8 mln zł.

Z czasem linia browarów Buh rozrosła się o kolejne produkty, w tym piwo bezalkoholowe. 15 kwietnia 2021 r. Przyjazne Państwo powołało wspomnianą już wcześniej spółkę celową Buh Distillery, która miała odpowiedzieć za produkcję wysokoprocentowego alkoholu z wykorzystaniem suszu konopnego. Jako wspólnicy do Buh Distillery dołączyli: wspomniany już wcześniej VEG oraz powiązana z nim spółka Browar w Niechanowie Sp. z o.o. 

Co ciekawe, w 2020 r. Browar w Niechanowie pozyskał 5,8 mln zł finansowania w ramach trzech zbiórek na poczet podwyższenia kapitału w spółce - wynika z audytu. Według bazy danych Rejestr.IO Palikot zasiada w radzie nadzorczej tej spółki.

MPWiW zlecała część produkcji Browarowi w Niechanowie. W 2023 r. planowała przejąć spółkę, do której należy, by zwiększyć moce produkcyjne. W związku z tym na przełomie kwietnia i maja 2022 r. MPWiW przeprowadziła publiczną emisję akcji serii K (139 265 akcji po cenie 54 zł za sztukę). Chętnych znalazła jednak tylko na 70 proc. walorów, dzięki czemu pozyskała ponad 7,5 mln zł z 11 planowanych. Wszystkie akcje przydzielono małym inwestorom. 

Akcje serii K miały trafić na giełdę, co umożliwiłoby inwestorom ich zbycie. Do debiutu, który poprzedzić miał jeszcze mariaż MPWiW z Przyjaznym Państwem, jednak nie doszło. Ponadto MPWiW, co wynika z audytu wewnętrznego Maślanki, miała pozyskać przed debiutem 18,1 mln zł w ramach niepublicznej emisji akcji.

W ramach przejęcia setka akcjonariuszy Przyjaznego Państwa miała wymienić papiery wartościowe tej spółki na walory MPWiW (serii J). Miał to być ich niepieniężny wkład w spółkę szykowaną do debiutu giełdowego.

Czy doszło do aportu akcji (wniesienia niepieniężnego wkładu do spółki przez wspólnika w zamian za konkretną liczbę akcji lub prawo do udziału w jej zyskach - przyp. red.)? Tego nie wiadomo.

Z memorandum MPWiW z marca 2022 r. wynika, że wycena księgowa jednej akcji Przyjaznego Państwa wyniosła wówczas 53,24 zł, natomiast cena jednej akcji serii J MPWiW to 54 zł za sztukę. To oznacza, że samo Przyjazne Państwo wyceniono wówczas na ponad 63 mln zł, zaś cały holding MPWiW na ok. 305 mln zł.

Największymi akcjonariuszami Przyjaznego Państwa wymienionymi w memorandum, którzy mieli przejść do MPWiW, są: Kuba Wojewódzki (463 401 wycenianych wówczas na ponad 25 mln zł) oraz Janusz Palikot (344 676 wycenionych na 18,6 mln zł). Niewielki pakiet 66 akcji wycenionych w 2022 r. na 3,6 tys. zł według rzeczonego dokumentu spółki miał wówczas również Paweł Graś, szef gabinetu politycznego obecnego premiera. Skontaktowaliśmy się z Grasiem z prośbą o komentarz. Dowiedzieliśmy się jedynie, że nie ma on w tej sprawie nic do powiedzenia. 

Nie udało się nam skontaktować z Kubą Wojewódzkim. Na początku tego roku celebryta odciął się od Janusza Palikota, publikując oświadczenie na Facebooku, w którym stwierdził, że uległ czarowi swojego wspólnika.  

Ponieważ zadłużonej MPWiW nie dopuszczono do obrotu giełdowego na NewConnect, alternatywnym rynku GPW w Warszawie, cały misterny plan legł w gruzach. Zadłużona pod korek MPWiW potrzebowała kapitału, którego nie miała skąd relatywnie tanio pozyskać. Jak powiedział publicznie Palikot, banki nie chciały finansować jego firmy, postawiono więc na wysoko oprocentowane pożyczki od osób prywatnych, które zachęcano dodatkowo nagrodami.

Kampania pożyczkowa "Bunt finansowy" wystartowała w 2022 r. W marcu 2023 r. biznesmen zachęcał pożyczkodawców inwestycji nie tylko wysokimi odsetkami, ale również dodatkowymi bonusami. Przekonywał, że to sposób na ochronę swoich oszczędności przez wysoką inflacją. W praktyce pożyczki zaciągała należąca do MPWiW spółka Tenczynek Dystrybucja. 

W rozmowie z money.pl z marca 2023 r. Palikot powiedział, że zebrał w ten sposób ponad 36 mln zł, nie ukrywał, że w planach ma kolejne emisje. Dwa miesiącee później wystartował z kolejną głośną kampanią pożyczkową "Skarbiec Palikota", jednak tym razem pożyczki zaciągała od osób prywatnych spółka Polskie Destylarnie. Zebrała ok. 2 mln zł. Łącznie daje to kwotę 38 mln zł z pożyczek społecznościowych.

Kampaniom pożyczkowym Palikota przyglądały się instytucje państwowe: Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). KNF powiadomiła organy ścigania, czego skutkiem są areszt i zarzuty.

UOKiK z kolei w sierpniu tego roku nałożył na Palikota blisko 1 mln zł kary, zaś na Polskie Destylarnie - 239 tys. zł. Prezes Urzędu postawił biznesmenowi i jego spółce sześć zarzutów, w tym zarzut wprowadzenia konsumentów w błąd i wydania pozyskanych od nich pieniędzy niezgodnie z umową. Zostały bowiem przeznaczone na spłatę długów innych spółek niż Polskie Destylarnie.

Projektów pożyczkowych było więcej. 9 stycznia 2023 r. Palikot powołał kolejną spółkę celową - Tenczyński Gin. Spółka pożyczyła ok. 5,5 mln zł. Od jednego z inwestorów prywatnych ok. 2 mln zł - w tym 1 mln pod zastaw maszyny do produkcji bezalkoholowego piwa w Browarze Tenczynek. W marcu 2024 r. do UOKiK-u wpłynęła skarga konsumencka na tę spółkę.

Oprócz pożyczek społecznościowych spółki Palikota pożyczały przy pomocy wyspecjalizowanych pośredników i firm ok. 95 mln zł - wynika z audytu. Ponadto wystawiono weksle na kwotę 1,6 mln zł.

Powyższe szacunki wskazują, że powiązane z Palikotem spółki pożyczyły z rynku ok. 344 mln zł od obligatariuszy, udziałowców, akcjonariuszy i pożyczkodawców. Zatrzymany biznesmen publicznie powiedział, że pieniądze pozyskał od 10 tys. inwestorów. Porównując, biznesmen i jego dwaj współpracownicy usłyszeli zarzuty oszustwa 5 tys. osób na kwotę 70 mln zł. Szkoda ta dotyczy pożyczkodawców i posiadaczy akcji MPWiW serii B, podczas gdy wszystkich emisji było aż do K.

Część długu zabezpieczono na nieruchomościach lub majątku firmy. Oprócz wysokich odsetek na spółkach ciążą koszty prowizji dla pośredników finansowych oraz kampanii crowdfundingowych i pożyczkowych. Wysokie koszty obsługi długu wpędziły firmę w spiralę zadłużenia, doprowadzając na skraj bankructwa. Długi tylko dwóch spółek, MPWiW oraz Tenczynka Dystrybucji, we wrześniu 2023 r. wynosiły 340 mln zł i nie wiadomo, ile wynoszą obecnie. Nie wiadomo też, ile wynoszą długi pozostałych spółek.

Śledztwo z zawiadomienia KNF ruszyło w czerwcu 2023 r. Wcześniej money.pl ujawnił, że nadzór przygląda się kampaniom pożyczkowym Palikota oraz że sprawą zajmuje się również UOKiK.

Karolina Wysota, dziennikarka money.pl