Pan Piotr przed pandemią pracował w branży konferencyjnej. W trakcie kolejnych lockdownów jego pracodawca musiał ograniczyć działalność, w efekcie został bez pracy. Znalazł jednak zajęcie w branży związanej z wykończeniem wnętrz i drobnymi remontami, ale działa w szarej strefie. Obecnie ma stałych klientów i niezłe zarobki.
W rozmowie z money.pl mówi, że nie zamierza niczego zmieniać.
- Do poszerzenia zakresu szarej strefy przyczyniły się także rządowe obostrzenia. Wówczas wiele firm, zwłaszcza z sektora usług, zostało zmuszonych do wejścia w szarą strefę. Fryzjerzy, aby przetrwać, przyjmowali klientów w domu albo organizowali np. szkolenia. Całe rodziny wyjeżdżały nad morze, wynajmując w tym czasie mieszkania i domy, ale tych dochodów nie można było ujawnić - komentuje Bohdan Wyżnikiewicz, prezes Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych.
Jego zdaniem ta sytuacji dotknęła także pracowników z tzw. sektora HoReCa (Hotelarstwo, Restauracje, Catering), z których część w efekcie przeniosła się do szarej strefy. Świadczy o tym fakt, że, pomimo iż w krótkim czasie wiele osób straciło pracę, nie doszło zarazem do dużego wzrostu rejestrowanego bezrobocia.
- Nie ulega wątpliwości, że zjawiska kryzysowe zwiększają udział szarej strefy w obszarze zatrudnienia. Ponieważ w tym czasie nie funkcjonowały m.in. hotele i restauracje, część pracowników z tego sektora musiała gdzieś znaleźć pracę - dodaje Leszek Wieciech prezes Rady UN Global Compact Network Poland, członek Rady Programowej i dyrektor programu ds. przeciwdziałania szarej strefie.
W efekcie jego zdaniem wiele osób znalazło zatrudnienie, m.in. w sektorze usług wykończeniowych i budowlanych.
- Niestety, jak wynika z naszego raportu obecnie zdecydowana większość z nich działa w szarej strefie. Tym bardziej że popyt na pracowników jest olbrzymi - twierdzi Leszek Wieciech.
Usługa z fakturą czy bez?
Jak wynika z raportu firmy UN Global Compact Network Poland, szara strefa odpowiada za 18-20 proc. polskiego PKB. Przekłada się to na blisko 469 mld zł.
Według Bohdana Wyżnikiewicza walka z szarą strefą jest jednak trudna, gdyż jest ona obecna w wielu miejscach gospodarki, a zwłaszcza w sektorze usług oraz w małych miejscowościach m.in. na wsiach, gdzie cały obrót odbywa się w gotówce.
- W ten sposób funkcjonuje m.in. duża część usług budowlanych oraz ogrodniczych. Zwłaszcza w budownictwie obserwujemy duży wzrost szarej strefy. Jednym z powodów narastania tego zjawiska jest także fakt, że wszystko drożeje. W przypadku tego typu usług często pojawia się też pytanie z fakturą czy bez? - dodaje prezes IPAG.
Eksperci wskazują, że do wzrostu szarej strefy przyczynił się także wzrost minimalnego wynagrodzenia. W związku z tym nasila się zjawisko wypłacania pracownikom "pod stołem" części wynagrodzenia przez pracodawców.
Ich zdaniem dalszy wzrost wynagrodzeń może spowodować, że część małych i średnich przedsiębiorstw nie będzie w stanie podnieść płac. Dlatego całej kwoty nie będzie wypłacać oficjalnie pracownikom. Niektóre małe biznesy działające na granicy opłacalności mogą jednak upaść.
Według Bohdana Wyżnikiewicza odbije się to także na budżetówce.
- Wzrost minimalnej płacy już skutkuje np. koniecznością korygowania budżetów szpitali i innych publicznych jednostek, w których wiele osób dostaje minimalne wynagrodzenia - dodaje.
Represje to nie jest rozwiązanie
Tymczasem najnowszy pomysł rządu walki z szarą strefą polega głównie na karaniu pracodawców korzystających z osób pracujących "na czarno". Zgodnie z założeniami Polskiego Ładu za nielegalne zatrudnienie odpowie teraz tylko pracodawca. Za każdy miesiąc, w którym zatrudniał pracownika bez umowy, będzie musiał naliczyć sobie przychód w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę i odprowadzić od tego podatek.
Resort finansów jednocześnie chce, aby zniknęły przepisy o odpowiedzialności karnej, która grozi pracownikowi, gdy ten poinformuje inspekcję pracy lub skarbówkę o otrzymywaniu pieniędzy "pod stołem".
Tymczasem eksperci uważają, że karanie nie będzie skuteczne. - Powodem wzrostu szarej strefy jest nadmierny fiskalizm państwa. Przedsiębiorcy nie są także w stanie sprostać m.in. rosnącej biurokracji. Jeżeli państwo zacznie stosować wysokie kary, część firm zamknie biznes, inne tym bardziej zejdą do podziemia. Represje to nie jest sposób na rozwiązanie problemu - uważa Bohdan Wyżnikiewicz.
Z kolei Leszek Wieciech dodaje, że przy zwalczaniu szarej strefy potrzebna jest współpraca wielu stron. - Kilka lat temu ministerstwo finansów, likwidując szarą strefę w branży paliwowej, rozpoczęło współpracę z przedstawicielami tej branży. Wspólnie wypracowano wówczas rozwiązania, które ukróciły szarą strefę w tym sektorze - twierdzi.
Ekspert uważa, że tego typu dialog jest konieczny także w przypadku innych segmentów rynku. Postulaty ekspertów bardzo się przydają, mimo, że nie zawsze strona rządowa bierze je pod uwagę.
