Przedstawiciele GZM od samego początku podkreślali, że podstawą transportu publicznego na terenie Metropolii powinien być transport szynowy. Przy odpowiednio rozbudowanej infrastrukturze, pociągi są bezkonkurencyjne, jeśli weźmiemy pod uwagę czas przejazdu, jak i również możliwości przewozu dużej liczby pasażerów. Nie ma również bardziej ekologicznego środka transportu - badania wykazują, że transport drogowy odpowiada za 80 proc. zanieczyszczeń emitowanych przez transport w ogóle, tymczasem poziom emisji nowoczesnej, elektrycznej kolei szacuje się jedynie na 1 proc.
Przez ostatnie trzy dekady na Górnym Śląsku i w Zagłębiu tracił na znaczeniu. Dla odwrócenia tej tendencji powstał pomysł zbudowania Kolei Metropolitalnej, której koncepcję przygotowali eksperci z Politechniki Śląskiej. Realizacja kompleksowego projektu ma trwać 20 lat, ale GMZ już teraz wspiera rozwój kolei na swoim obszarze. Wspólny bilet miesięczny pn.”METROBILET” pozwala mieszkańcom GZM na korzystanie z pociągów Kolei Śląskich, autobusów, tramwajów i trolejbusów. Metropolia również dofinansowuje uruchomienie dodatkowych połączeń kolejowych, aby zwiększyć ich częstotliwość zwłaszcza w godzinach szczytu. W tym roku przeznaczyła na ten cel 1,2 mln zł, w przyszłym kwota ta wzrośnie do ok. 6 mln zł. Władze Metropolii przekażą również Dąbrowie Górniczej 26 mln zł na inwestycje, które w przyszłości będą wykorzystywane przez Kolej Metropolitalną. Wartość dąbrowskiego projektu szacowana jest na 90 mln zł.
Nowe tory, nowe pociągi
Podstawowy trzon Kolei Metropolitalnej opiera się na istniejącej infrastrukturze i przewiduje dwa główne korytarze transportowe: z zachodu na wschód: Gliwice – Katowice - Dąbrowa Górnicza(relacje do/z Dąbrowy Górniczej Ząbkowic) oraz południe – północ: Tychy Lodowisko – Katowice - Tarnowskie Góry ( relacje z/ do Tych Lodowiska i Tarnowskich Gór). Na planowane działania w ramach koncepcji KM składają się:
- zakup taboru przewozowego,
- modyfikacja rozkładu jazdy pociągów na liniach kolejowych (nr 1 i 137) przeprowadzona przez zarządcę sieci kolejowej, PKP PLK S.A. we współpracy z metropolią.
Powinno to pozwolić na wprowadzenie pociągów metropolitalnych do obsługi osi zachód – wschód oraz uzyskanie w godzinach szczytów przewozowych 15 minutowych interwałów pomiędzy pociągami na tym kierunku. Wariant W0 – 2019-2021 to zmiany organizacyjne polegające głównie na „dogęszczaniu” częstotliwości kursowania pociągów w ramach dostępnej przepustowości linii kolejowych. Wariant W1 - 2021-2029 zakłada zakup 33 nowych pociągów, budowę nowych torów, 26 nowych przystanków. Długość przebiegających w korytarzach linii transportowych KM wynosi:
- korytarz zachód – wschód: linia KM Gliwice – Katowice 27,030 km, linia KM Katowice – Dąbrowa Górnicza Ząbkowice 25,790 km; razem 52,820 km,
- korytarz południe – północ: linia KM Nowy Bieruń – Tychy Lodowisko 14,753 km, linia KM Tychy Lodowisko – Katowice 21,430 km, linia KM Katowice - Tarnowskie Góry 34,538 km; razem 70,721 km, ogółem w obu korytarzach 123,541 km. Takie rozwiązanie pozwoli na lepsze i bardziej efektywne wykorzystanie istniejącej infrastruktury. W godzinach szczytu kursy pociągów mają być realizowane co 15 minut. Szacowany koszt inwestycji to 8,6 mld zł. Wariant 2- 2021-2036 jest rozbudowaną wersją pierwszego i zakłada funkcjonowanie trzech środków transportu. W ramach tego wariantu oprócz klasycznej kolei są to lekka kolej miejska oraz kolej typu monorail. Zakłada on obsługę linii przebiegających w korytarzach linii transportowych KM o długości:
- korytarz transportowy zachód – wschód 99,4 km,
- korytarz transportowy południe – północ odpowiednio 206,8 km,
- korytarze transportowe zachód – wschód i południe – północ 39,0 km, ogółem 345,2 km. jednocześnie przewiduje budowę 53 nowych przystanków, posiadanie 70 nowych pociągów. Szacunkowy koszt to ok. 15,6 mld zł.
W koncepcji przedstawiona została również możliwość połączenia koleją monorail Międzynarodowego Portu Lotniczego w Pyrzowicach z Katowicami i Sosnowcem. Ten projekt uzależniony jest od możliwości zabezpieczenia finansowania oraz rozwoju portu lotniczego. Konieczne będzie również zbudowanie sieci estakad. Koszt inwestycji monorail szacowany jest na 4 mld zł. Najbardziej rozbudowany i kompleksowy projekt Kolei Metropolitalnej jest Wariant 3 – 2021-2039, który może kosztować ponad 16 mld zł. W ramach którego przewiduje się kolejne inwestycje infrastrukturalne, budowę 69 przystanków oraz wykorzystanie do obsługi 82 szt. pociągów Co ważne, każdy z kolejnych wariantów jest rozwinięciem poprzedniego.
Pomoże PKP PLK S.A
W prace na stworzeniem Kolei Metropolitalnej zaangażowała się również spółka PKP PLK S.A, która zarządza infrastrukturą kolejową. Dzięki podpisaniu w lipcu 2019 roku Listu intencyjnego z PKP PLK S.A., który jest potwierdzeniem woli ścisłej współpracy, która umożliwiła rozwój transportu kolejowego na terenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, a także przyczyni się do powstania planowanej Kolei Metropolitalnej na jej obszarze. Podejmowane przez GZM i PKP PLK S.A. działania mają znacząco wpłynąć na ożywienie regionu poprzez poprawę rozwiązań komunikacyjnych, zwiększenie przepustowości węzła kolejowego na terenie Metropolii, poprawę dostępności transportu kolejowego oraz jego ścisłą integrację z pozostałymi segmentami transportu zbiorowego w Metropolii w zakresie transportu kolejowego. W rezultacie owe działania mają doprowadzić do zwiększenia udziału transportu kolejowego oraz zbiorowego w obsłudze transportowej Metropolii. Dzięki tej współpracy PKP PLK S.A. już zadeklarowała wsparcie merytoryczne w pracach nad Studium Wykonalności Kolei Metropolitalnej. Analizowane są również aktualne i planowane inwestycje PKP PLK S.A. istotne dla przyszłości Kolei Metropolitalnej. Podczas prac nad metropolitalną koleją pod uwagę brano również budowę systemu naziemnego, lekkiego metra. Na obecnym etapie takie rozwiązanie jest systemem alternatywnym dla kolei. Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia to 41 miast i gmin o łącznej powierzchni 2,5 tys. km2, w których mieszka obecnie 2,3 miliona osób a ponad 240 tysięcy firm wytwarza 8% polskiego PKB.