Pozew o ustalenie stosunku pracy — kiedy można go złożyć?

Kodeks pracy zabrania pracodawcy zastępowania umów o pracę innymi umowami. Niestety, w praktyce wielu firmach łamane są prawa pracowników. Kiedy więc wykonywana praca stanowi stosunek pracy i powinna wiązać się z takimi prawami jak możliwość korzystania z urlopu, odprowadzaniem składek czy ochroną przed zwolnieniem? 

Jeżeli osoba wykonuje swoje obowiązki: 

• na rzecz pracodawcy,
• pod kierownictwem pracodawcy,
• odpłatnie i osobiście,
• w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, 
• w określonych ramach czasowych,

jest ona związana z pracodawcą stosunkiem pracy. To, że osoba formalnie wykonuje swoje obowiązki na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło lub innej umowy cywilnoprawnej nie wpływa na to, że pozostaje w ramach tzw. stosunku pracy. Jeżeli wspomniane wyżej warunki są spełnione, to jest ona pracownikiem, co oznacza, że podlega regulacjom przewidzianym w prawie pracy. W praktyce oznacza to, że pracodawca musi odprowadzać za nią składki, a jej przysługuje m.in. prawo do skorzystania z urlopu. 

Jeśli więc pracownik jest zatrudniony na podstawie innej umowy niż umowa o pracę, a przez to nie korzysta z przysługujących mu praw, może wystąpić przeciwko pracodawcy z żądaniem ustalenia łączącego go z pracodawcą stosunku pracy. Jest to pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy. Zadaniem sądu jest sprawdzenie, czy praca wykonywana przez pracownika nie jest podstawą do twierdzenia, że łączy go z pracodawcą stosunek pracy, co oznacza, że zawarta umowa cywilnoprawna jest jedynie pozorna. 

Jednak to pracownik, który występuje z pozwem o ustalenie istnienia stosunku pracy, musi udowodnić, że w rzeczywistości łączy lub łączył go z pracodawcą stosunek pracy. Często pracodawcy podważają roszczenie pracownika tym, że wykonywana przez niego praca miała charakter dorywczy, dlatego najlepiej przygotować argumenty, które przekonają sąd do istnienia stosunku pracy. Warto także wiedzieć, co chce się udowodnić przed sądem pracy.

Samym ustaleniem, czy pracownika łączył lub łączy stosunek pracy najczęściej zainteresowane są osoby, które chcą zaliczenia tego okresu do stażu pracy. Pracownik może wystąpić jednak z innymi roszczeniami — np. wypłaty wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych czy wypłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. 

Pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy może zostać wniesiony przez:

• samego pracownika (tj. osobę, która wykonywała pracę na rzecz pracodawcy);
• osobę, która wykaże, że we wniesieniu pozwu posiada tzw. interes prawny (np. spadkobierców zmarłego pracownika);
• Państwową Inspekcję Pracy.

Warto wiedzieć, że w przypadku pozwów, które są wytaczane przez Państwową Inspekcję Pracy, zgoda pracownika nie jest wymagana. Nawet jeśli pracownik sprzeciwia się takiej opcji, inspektor Państwowej Inspekcji Pracy ma możliwość wytoczyć pozew. 

Wszystkie sprawy, które dotyczą ustalenia istnienia stosunku pracy, są prowadzone przez sądy pracy. Pozew należy więc złożyć w sądzie rejonowym, jednak osoba, która z nim występuje, ma prawo do wyboru miejsca jego położenia, dlatego sprawę można skierować do:

• sądu właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego pracodawcy,
• sądu właściwego dla siedziby pracodawcy (dotyczy to pracodawców, którzy nie są osobami fizycznymi),
• sądu, w którego okręgu praca była, miała być lub jest wykonywana;
• sądu, w którego okręgu położony jest dany zakład pracy.

Pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy musi spełniać określone w Kodeksie postępowania cywilnego wymogi i zawierać: 

• oznaczenie sądu, do którego kierowany jest dokument,
• wskazanie danych osoby składającej wniosek (imię, nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL),
• oznaczenie pozwanego pracodawcy (np. za pomocą danych wynikających z zawartej z pracodawcą umowy – imię i nazwisko lub nazwa, adres zamieszkania lub siedziby, numer wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego lub NIP),
• wskazanie wartości przedmiotu sporu (zazwyczaj będzie to kwota, której domaga się powód, jeżeli w pozwie jest zawarte roszczenie o charakterze majątkowym),
• oznaczenie rodzaju pisma poprzez wskazanie, że jest to pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy,
• oznaczenie roszczenia,
• uzasadnienie pozwu, czyli wskazanie, z jakich przyczyn sąd powinien ustalić, że strony łączył stosunek pracy,
• przedstawienie listy dowodów, których przeprowadzenia domaga się powód w toku postępowania (np. zeznania świadków),
• własnoręczny podpis pracownika składającego pozew.

Pozew może zawierać także wnioski dodatkowe jak np. zasądzenie na rzecz pracownika od pozwanego pracodawcy poniesionych kosztów postępowania wraz z (ewentualnymi) kosztami zastępstwa, obejmujące np. poniesione wydatki związane z przyjazdami na rozprawę lub wynagrodzeniem dla adwokata.