W drugim kwartale 2024 roku ZUS przeprowadził ponad 123 tysiące kontroli osób korzystających z zwolnień lekarskich. Działania te doprowadziły do wydania blisko 9 tysięcy decyzji wstrzymujących dalszą wypłatę zasiłków chorobowych. Kwota wstrzymanych świadczeń w tym okresie wyniosła ponad 12 milionów złotych.
W całym pierwszym półroczu 2024 roku ZUS przeprowadził już 260,8 tysięcy kontroli, wydając 18,6 tysięcy decyzji o wstrzymaniu wypłat na łączną kwotę prawie 24 miliony złotych. Instytucja skupia się na weryfikacji prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy oraz sposobie wykorzystywania zwolnień przez ubezpieczonych.
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Wyjechała na Maltę na zwolnieniu. Zapadł wyrok
O tym, że ZUS może podważyć zwolnienie lekarskie, przekonała się mieszkanka Łodzi. Jak donosi "Dziennik Łódzki", tamtejszy Sąd Okręgowy podtrzymał decyzję ZUS o odmowie wypłaty zasiłku chorobowego kobiecie. Została ona zatrudniona na cztery miesiące w jednoosobowej firmie remontowej jako przedstawiciel handlowy. W drugim miesiącu pracy zachorowała i przebywała na zwolnieniu lekarskim do końca stycznia.
ZUS zakwestionował autentyczność umowy o pracę, argumentując, że została ona zawarta jedynie dla pozoru. Sąd zgodził się z tą interpretacją, wskazując na szereg nieprawidłowości.
ZUS znalazł dowody fikcyjnego zatrudnienia
Kobieta m.in. mieszkała pod tym samym adresem, co znajdowała się siedziba firmy. W pierwszym miesiącu pracy przebywała na Malcie, co zdaniem sądu nie miało charakteru służbowego. Najprawdopodobniej kobieta wyjechała na wakacje. Ona sama twierdziła, że był to wyjazd w celach zawodowych.
Sąd odkrył również, że w czasie, gdy miała pracować, dokonywała płatności w sklepach i automatach biletowych. Pracodawca nie potrafił jednocześnie uzasadnić potrzeby zatrudnienia pracownicy. Praca miała polegać na wystawianiu faktur, a w okresie zatrudnienia nie wystawiono ani jednej.
Sąd uznał, że celem zawarcia umowy było jedynie uzyskanie statusu pracowniczego, umożliwiającego otrzymanie zasiłku chorobowego. W konsekwencji podtrzymano decyzję ZUS o nieuznaniu obowiązkowego ubezpieczenia społecznego w okresie zatrudnienia.
Fiskus i ZUS mogą prześwietlać osoby na "L4"
Na co muszą być gotowe osoby przebywające na zwolnieniu? Jakie mają prawa i obowiązki? Wyjaśnił to w rozmowie z money.pl Piotr Juszczyk, główny doradca podatkowy inFakt. - Zarówno ZUS, jak i Urząd Skarbowy mają uprawnienia do przeprowadzania kontroli w różnych aspektach związanych z zatrudnieniem, prowadzeniem działalności oraz prawidłowym wykorzystywaniem zwolnień lekarskich - stwierdził. Ekspert podkreśla, że każdy organ ma inne kompetencje, przy czym ZUS jest szczególnie odpowiedzialny za weryfikację prawidłowości wykorzystywania zwolnień.
Juszczyk wyjaśnia, że ZUS ma prawo wysłać kontrolera, który sprawdzi, czy pracownik rzeczywiście przebywa pod adresem podanym na zwolnieniu lekarskim. - Brak obecności może być uznany za naruszenie zasad zwolnienia - wskazuje. Dodaje również, że jeśli lekarz zaleci leżenie, pacjent nie powinien się przemieszczać bez uzasadnionej przyczyny.
Aktywność podczas zwolnienia? To jest zabronione
Ekspert zwraca uwagę na to, że jeśli zwolnienie nie zawiera szczególnych zaleceń, pracownik może prowadzić umiarkowaną aktywność, na przykład spacerować. - Nie powinien wykonywać żadnych czynności, które mogłyby utrudniać powrót do zdrowia - wskazuje Piotr Juszczyk.
- ZUS ma dziś sporo narzędzi, żeby zweryfikować faktyczne zatrudnienie. Co istotne możemy być zatrudnieni na etacie i prowadzić działalność albo posiadać dodatkową umowę zlecenie. Należy pamiętać, że jeśli otrzymamy zwolnienie, to żadnej pracy nie możemy wykonywać. O tym zapominamy i np. kończymy na zwolnieniu lekarskim u pracodawcy, projekt z umowy zlecenie w domu, bo przecież komputer możemy zabrać do łóżka nawet jak leżymy z katarem. W takim przypadku będzie podważone zwolnienie, tj. nie będzie wykorzystane z jego celem - podkreśla Piotr Juszczyk.
Czy na zwolnieniu lekarskim można wyjechać na wakacje?
Rozmówca money.pl przestrzega przed wyjazdem na wakacje podczas zwolnienia, bo "celem zwolnienia lekarskiego z pewnością nie jest wyjazd na wakacje". Zauważa jednak, że w niektórych przypadkach zmiana miejsca pobytu może być uzasadniona.
- Przemieszczanie się podczas zwolnienia nad morze, z miejsca głośnego z nieczystym powietrzem, może też być nakierowane na szybszą rekonwalescencję - podpowiada ekspert. Ostrzega jednak, że "narażamy się w tym przypadku na podważenie przez ZUS wykorzystania zwolnienia".
Główny doradca podatkowy inFakt.pl zwraca uwagę na rolę mediów społecznościowych w kontrolach ZUS. - Dziś, w dobie social mediów, gdzie wielokrotnie 'chwalimy' się swoimi wyjazdami, możemy ułatwić sprawdzenie przez ZUS - wskazuje. Ostrzega, że "wyjazd może być uznany za nadużycie zwolnienia lekarskiego, co może skutkować cofnięciem świadczenia chorobowego, jeśli zostało wypłacone, albo niewypłacenie" takowego.
Pracodawca ma prawo sprawdzać pracownika
Kontrola nie musi być przeprowadzana z inicjatywy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Każdy pracodawca ma prawo do kontrolowania prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich przez swoich pracowników. Dotyczy to zarówno przypadków, gdy wypłaca wynagrodzenie za czas choroby z własnych środków, jak i sytuacji, gdy wypłaca zasiłki chorobowe i opiekuńcze oraz świadczenie rehabilitacyjne.
Kontrola może być przeprowadzana przez samego pracodawcę lub osobę przez niego upoważnioną. Osoba kontrolująca musi posiadać imienne upoważnienie oraz legitymację pracowniczą lub dokument tożsamości. Kontrole powinny być przeprowadzane w miarę potrzeby, bez ustalania z góry stałych terminów.
Celem kontroli jest ustalenie, czy pracownik w okresie zwolnienia lekarskiego nie wykonuje pracy zarobkowej lub czy nie wykorzystuje zwolnienia niezgodnie z jego celem. W przypadku zwolnienia z powodu opieki nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny sprawdza się również, czy nie ma innych domowników mogących zapewnić opiekę.
Kontrola może być przeprowadzana w miejscu pracy, zamieszkania, czasowego pobytu lub innym miejscu, jeśli jest to uzasadnione. Jeśli kontrolujący nie zastanie pracownika w domu, powinien powtórzyć kontrolę i wyjaśnić przyczyny nieobecności.
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, sporządzany jest protokół, który może stanowić podstawę do niewypłacenia zasiłku. Ostateczną decyzję w sprawie uprawnień do zasiłku wydaje ZUS, a od tej decyzji przysługuje odwołanie do sądu w ciągu miesiąca od jej otrzymania.
Warto pamiętać, że kontrola powinna być prowadzona z poszanowaniem przepisów prawa, w tym dotyczących ochrony danych osobowych. Osoba kontrolująca nie może wymagać od pracownika informacji o stanie zdrowia lub przyczynie niezdolności do pracy. Nieobecność w trakcie kontroli nie musi skutkować odmową prawa do zasiłku, jeśli była uzasadniona.
Ekspert zwraca również uwagę na kontrole ZUS dotyczące sposobu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Przytacza przykład: "ostatni wyrok sądu okręgowego w Łodzi, gdzie podważył zatrudnienie, jako pozorne, wyłącznie dla otrzymania zasiłku".
W przypadku wykrycia nieprawidłowości ZUS może ograniczyć wymiar zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia. W drugim kwartale 2024 roku obniżono z tego powodu wypłaty o ponad 47,7 miliona złotych, co dotyczyło 27 tysięcy osób.
Robert Kędzierski, dziennikarz money.pl
