Prezydent RP Andrzej Duda 20 grudnia 2016 r. podpisał przygotowaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości ustawę, która wprowadza m.in. jawność oświadczeń majątkowych sędziów, zwiększa sędziowską odpowiedzialność dyscyplinarną, a także pozwala obywatelom uzyskać sprawiedliwą rekompensatę za przewlekłość postępowania.
Nowe regulacje, zawarte w nowelizacji ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, nakładają obowiązek publikowania oświadczeń majątkowych sędziów w Biuletynie Informacji Publicznej. W ten sposób zlikwidowane zostanie nieuzasadnione uprzywilejowanie sędziów wobec pozostałych funkcjonariuszy państwowych, zobowiązanych do ujawniania oświadczeń majątkowych.
Oświadczenia w internecie
Zgodnie z ustawą, informacje zawarte w oświadczeniu majątkowym sędziego mają być jawne, analogicznie do uregulowań dotyczących prokuratorów. Oświadczenia sędziów będą publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej, który dostępny jest w internecie, nie później niż do 30 czerwca każdego roku.
Za umyślne podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w oświadczeniu majątkowym składanym przez sędziów będzie grozić odpowiedzialność karna. Dotychczasowe przepisy nie precyzowały, czy zachowanie takie stanowi przestępstwo, czy wyłącznie delikt dyscyplinarny.
Na wniosek sędziego, który złożył oświadczenie, prezes sądu może zdecydować o objęciu informacji zawartych w oświadczeniu ochroną przewidzianą dla informacji niejawnych, jeżeli ich ujawnienie mogłoby powodować zagrożenie dla sędziego lub osób dla niego najbliższych. Minister Sprawiedliwości może jednak znieść tę klauzulę i nakazać publikację oświadczenia w Biuletynie Informacji Publicznej.
Obowiązek ujawniania w ten sposób oświadczeń majątkowych obejmuje nie tylko sędziów sądów powszechnych, lecz również sędziów Sądu Najwyższego (wraz z Prezesem Sądu Najwyższego), sędziów sądów administracyjnych (łącznie z Prezesem Naczelnego Sądu Administracyjnego), a także sędziów sądów wojskowych.
Wprowadzenie jawności oświadczeń majątkowych sędziów ma na celu wzmocnienie zaufania do sądów jako instytucji oraz do samych sędziów.
Odpowiedzialność sędziów
Ustawa dotyczy również sędziowskiej odpowiedzialności dyscyplinarnej. Wydłuża ona okres, w którym można wszcząć postępowanie dyscyplinarne wobec sędziego, z trzech do pięciu lat od chwili popełnienia czynu. Dłuższy będzie również okres przedawnienia dyscyplinarnego (wydłuży się z pięciu do ośmiu lat).
Wprowadzona też zostaje nowa kara dyscyplinarna w postaci obniżenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego od 5 proc. do 20 proc., na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat. Orzeczenie każdej z kar dyscyplinarnych, poza upomnieniem, skutkować będzie pozbawieniem możliwości awansowania na wyższe stanowisko sędziowskie przez okres pięciu lat, niemożnością udziału w tym okresie w kolegium sądu, orzekania w sądzie dyscyplinarnym oraz objęcia w sądzie funkcji prezesa sądu, wiceprezesa sądu, kierownika ośrodka zamiejscowego sądu.
Ustawa nakłada również obowiązek wymierzania kary łącznej w przypadku jednoczesnego ukarania za kilka przewinień dyscyplinarnych. Przewidziano przy tym możliwość wymierzenia kary łącznej, na wniosek obwinionego, gdy popełnił on dwa lub więcej przewinień dyscyplinarnych - zanim zapadło pierwsze, nawet nieprawomocne orzeczenie, co do któregokolwiek z nich.
Jawność w prokuraturze
W ustawie znajdują się regulacje dotyczące prokuratorów. Również ich oświadczenia majątkowe będą publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej. Obecnie oświadczenia te są jawne, ale udostępnia się je osobom zainteresowanym na podstawie ustawy o dostępie do informacji publicznej.
Zmiany dotyczą też postępowań dyscyplinarnych prowadzonych wobec prokuratorów. Zgodnie z nowymi przepisami, udostępniane będą akta takich postępowań po ich prawomocnym zakończeniu.
Ustawa wprowadza także jawność postępowań dyscyplinarnych prowadzonych wobec asystentów prokuratorów, urzędników i pracowników prokuratury. W odróżnieniu od prokuratorów, w ich przypadku można będzie ujawnić akta postępowania przed jego prawomocnym zakończeniem.
Ułatwienia dla obywateli
Dzięki ustawie, osobom dochodzącym w sądach sprawiedliwości, łatwiej będzie uzyskać odpowiednią rekompensatę w razie złożenia skargi na przewlekłość postępowania.
Będzie ona wynosić od 2 tys. zł do 20 tys. zł, jednak nie mniej niż 500 zł za każdy rok trwania przewlekłego postępowania. Jeśli postępowanie dotknięte przewlekłością będzie trwało np. 5 lat, sąd orzeknie rekompensatę od 2,5 tys. zł do 20 tys. zł.
Przy podejmowaniu decyzji o tym, czy doszło do przewlekłości, sąd będzie uwzględniał łączny czas dotychczasowego postępowania, tj. od momentu wszczęcia sprawy do chwili rozpoznania skargi - niezależnie od tego, na jakim etapie skarga została wniesiona. Oznacza to, że przy badaniu przewlekłości ocenie sądowej podlegać będzie całość postępowania.
